زراعت گشنیز

مقدمه
امروزه دانشمندان به زیان‌های ناشی از مصرف مواد شیمیایی، دارو‌های مصنوعی، سموم شیمایی و مواد افزودنی و نگهدارنده، اسانس‌ها و طعم‌های مصنوعی پی برده‌اند، بروز انواع سرطان‌ها و بیماری‌های مختلف این موضوع را تأیید می‌کنند. بنابراین کشور‌های پیشرفته که دارای امکانات تحقیقاتی گسترده‌ای در مورد شناسایی این مواد مضر بوده‌اند و در چند سال اخیر تصمیم گرفته‌اند کلیه مواد شیمیایی مصنوعی را که برای سلامت انسان مضر می‌باشد، از چرخه مصرف مواد حذف نمایند، به این لحاظ هر روز شاهد هستیم که کارخانه‌های داروهای شیمیایی در کشور‌های پیشرفته به قیمت ارزان به عنوان ماشین‌آلات دست دوم به خصوص به کشور‌های فقیر و عقب مانده به فروش می‌رسد ( باقری، 1384).
طب گیاهی یکی از قدیمی‌ترین روش‌ها برای حفظ سلامت انسان بوده و تقریباً تمامی ملل و فرهنگ‌ها مکتوباتی را در ارتباط با استخراج عصاره از گیاه به عنوان دارو تدوین کرده‌اند.
بر اساس نوشته‌های یافت شده از سال‌های 1700ق.م گیاهانی نظیر سیر و سرو نزدیک به 4000 سال قبل از آن تاریخ مورد استفاده بوده‌اند. گشنیز از هزاران سال پیش به عنوان گیاه دارویی استفاده می‌شده است و مصریان باستان اولین کسانی بوده‌اند که از این گیاه استفاده دارویی کرده‌اند. مدارک دیگری مبنی بر استفاده دارویی از میوه گشنیز در یونان باستان وجود دارد.

تیره چتریان ( Apiaceae – Umbelliferae )
گیاهان تیره چتریان معمولاً در همه اندام‌های خود ( در مجاری درون بافتی به نام شیزوژن ) دارای اسانس می‌باشند اماً اساساً اسانس دانه و ریشه آن‌ها مورد توجه است. گیاهان تیره مذکور عمدتاً در نواحی معتدل می‌رویند و عموماً در دوره رویشی خود نیاز چندانی هم به آب ندارند. حتی این کم نیازی به آب به کیفیت مرغوب اسانس آن‌ها موثر است.
گیاهان تیره چتریان چنانکه از نام تیره آن‌ها پیداست دارای گل‌آذینی به شکل چتر ساده یا مرکب می‌باشند. تشخیص گل‌آذین چتری امری ساده است. اغلب گونه‌‌های این تیره علفی، یکساله، دوساله یا چند ساله‌اند. برگ‌ها غیر متقابل و بی‌زبانه، دارای بریدگی‌های عمیق با غلافی درشت در قاعده هستند.
تعدا اندام‌های هر حلقه گل مضربی از پنج است. از ناحیه پایینی تخمدان دو برچه به هم چسبیده نمو می‌نمایند که پس از نمو از هم جدا می‌شوند و میوه‌ای فندوقه‌ای دو قسمتی تشکیل می‌دهند. میوه فندوقه‌ای دوقسمتی و ریشه، محصول اصلی گیاه است.
رازیانه، گشنیز، باریجه، گونه‌ای گلپر، زیره سیاه، زیره سیاه ایرانی و آنغوزه از گیاهانی هستند که به تیه چتریان تعلق دارند.

تاریخچه و منشاء گشنیز
گشنیز یکی از گیاهان دارویی با ارزش می‌باشد که در صنایع داروسازی کشو‌رهای پیشرفته مطرح بوده و در مناطق مختلف جهان و ایران کشت می‌شود. دانه‌ای گشنیز در مصر در مقبره تاتانخامون و دیگر مقبره‌های مصر باستان یافت شده است. نکته جالب توجه این که در نوشته‌های مصر باستان به ارقام مختلف گشنیز که از آسیا آمده است، اشاره شده است.
منشاء گیاه گشی به درستی مشخص نمی‌باشد و در مورد گونه‌های وحشی آن نیز اطلاعات زیادی در دست نیست. با این وجود عد‌ای از پژهشگران گشنیز را به عنوان یک گیاه وحشی تلقی کرده‌اند. لینه د سال 1780 از گشنیز به عنوان علف‌هرز مزارع غلات نام برده است. در چین از گشنیز به عنوان یک سبزی د کتاب‌های کشاورزی در قرن پنجم نام برده شده است.
میوه گشنیز در زمان برداشت در مزرعه ریزش می‌کند، ممکن است در کشت بعدی به عنوان یک علف هرز محسوب شوند. د ر فهرست و نواحی گیاهان زراعی واویلوف اشاره شده است که گشنیز بومی آسیای مرکزی و اتیوپی می‌باشد که در هر نواحی فوق تیپ‌های مشخصی از گشنیز یافت شده است.
کشت گشنیز به طور منظم از قرن شانزدهم آغاز شد و امروزه در نقاط مختلف جهان برای مصارف دارویی و ذایی کشت می‌شود. میوه و پیکره رویشی گشنیز دارای اسانس می‌باشد. این گیاه در اکثر فاماکوپه‌ها به عنوان گیاهی دارویی معرفی شده است. بو و طعم خاص گشنیز ناشی از اسانس آن است.
از این اسانس در صنایع غذایی، بهداشتی و آرایشی، نوشابه سازی، شکلات سازی و همچنین در صنایع دارویی استفاده‌های فراوان می‌شود. تولید سالانه گشنیز در جهان، به بیش از 220 هزار تن می‌رسد که حدود 60% آن را روسیه تولید می‌کند. این کشور ، سالانه 1000 تن اسانس گشنیز از طریق تقطیر با بخار استخراج می‌کند. مهمترین کشور‌های تولید کننده گشنیز عبارتند از : روسیه، هند، ایتالیا، بلغاستان، اسپانیا، مراکش، رومانی،هلند، پاکستان، انگلستان و آمریکا.
رده بندی گیاه گشنیز
گشنیز در سیستم طبقه‌بندی گیاهان متعلق به تیره Apiaceae، خانواده Coriandera و جنس Coriandrum است که شامل گیاهان زاعی Coriandrum.sativum و Coriandrum.Biflora ( 2n=22 ) و ارقام وحشی، گونه Coriandrum.tordylium ( 2n=20 ) می‌باشد.
نمونه‌های گیاهی که از فنلاند و اسکاتلند جمع‌آوری شده است نشانگر آن است که گونه‌ای وحشی یکساله خیلی شبیه به گونه Coriandrum.sativum می‌باشد.گونه‌ای وحشی برای اصلاح گشنیز بسیار مناسب می‌باشد، اما تلاقی بین C.sativum و C.tordylium گزارش نشده است که این موضوع، باب مهمی برای تحقیقات آینده می‌باشد.
گونه C.Biflora شامل ارقام Bflora.amricana، Biflora.radians و Biflora.testiculata می‌باشد که اولی بومی جنوب شرق نواحی آمریکای شمالی و منشأء دو رقم آخر نواحی مدیترانه می‌باشد. B.radians از نظر مرفولوژیکی خیلی شبیه به C.sativum بوده اما شکل میوه‌های آن متفاوت می‌باشد، میوه‌های B.radians همچنین حاوی اسانس نمی‌باشد.میزان روغن چرب میوه‌های این گونه نسبت به گونه‌های دیگر بسیار بالاتر است.( 5/41 در صد وزن میوه خشک ) در صورتی که میزان وغن چرب در C.sativum بسته به ژنوتیپ تا 7/27 درصد وزن خشک میوه می‌رسد. گیاه سبز B.radians رایحه قوی مشابه گشنیز دارد اما به عنوان یک گیاه زراعی کشت نمی‌شود.
شش گونه دیگر متعلق به تیره Coriandreae شامل گیاهان وحشی نواحی آسیای مرکزی می‌باشد که چندساله بوده و از نظر مرفولوژیکی با گشنیز متفاوت‌اند. تعداد کروموزوم در اغلب گونه‌های Coriandreae مشابه، ولی در B.radians شماره کروموزمی متفاوت است که این موضوع آزمایشات تلاقی را با مشکل مواجه می‌کند. گشنیز از لحاظ اندازه میوه متفاوت می‌باشد. مطابق سیستم تقسیم‌بندی آلفلد گیاهان با قطر میوه کمتر از سه میلی‌متر و وزن هزاردانه کمتر از ده گرم به واریته C.sativum .Var microcarpum تعلق داشته و گیاهان با قطر میوه بیشتر از سه میلی‌متر و وزن هزار دانه بالاتر از ده گرم به واریته C.sativum .Var vulgare تعلق دارد.
گیاه شناسـی گشـنیز
گشنیز گیاهی یکساله با ارتفاع بین 50 تا 160 سانتیمتر که جوانه‌زنی در این گیاه از نوع روزمینی ( Epigeal ) می‌باشد. صفر فیزیولوژیک در گیاه گشنیز هفت درجه سانتی‌گراد است. گشنیز دارای ریشه اصلی به طول 20 تا 40 سانتی‌متر، غده‌ای، دوکی شکل، سفید رنگ و دارای انشعاب‌های زیاد است. و ساقه‌‌ مستقیم، منشعب، سبزرنگ و فاصله میان گره‌های آن تو خالی است که هر شاخه به یک گل ختم‌آذین ختم می‌شود.
رنگ حاشیه ساقه‌ها معمولاً شبزو گاهی اوقات در طی دوران گل‌دهی مایل به قرمز یا بنفش می‌شود. ساقه گیاهان بالغ فرو رفته است و در قسمت‌های اصلی به قطر بیش از دو سانتی‌متر نیز می‌رسد.
در گشنیز تیپ‌های مختلف برگ دیده می‌شود برگ‌های اولیه تیغه‌ای بوده و معمولاً توسط سه بخش تفکیک شده است در حالی برگ‌های منشعب از ساقه‌ها بریدگی‌های پر مانند بیشتری دارند. تعداد بریدگی‌های برگ در برگ‌های بالایی بیشتر از بقیه برگ‌ها می‌باشد اما برگ‌های پایین شکاف‌های عمیق‌تری دارند که نیزه‌ای یا میله‌ای شکل و گاهی تیغه‌ای شکل می‌باشد. دمبرگ‌ها در برگ‌های پایین ساقه ‌ای شکل و بلند هستند در حالی که دمبرگ‌های برگ‌های بالایی وتا و میله‌ای شکل می‌باشند. برگ‌ها به رنگ سبز یا سبز روشن بوده و زیر برگ‌ها معمولاً حالت واکسی و براق دارد. در طی دوران گل‌دهی، برگ‌ها گاهی به رنگ قرمز یا بنفش مایل می‌شوند و قبل از شروع رسیدگی از قسمت‌های پایینی گیاه شروع به خشک شدن می‌کنند.
گل‌ها کوچک به رنگ سفید یا صورتی و در انتهای ساقه و در چترهای مرکب مجتمع می‌باشند. برگ‌ها متناوب، بی‌زبانه، غلافی و به رنگ سبز روشن هستند. شکل برگ‌های بالایی با برگ‌های پایینی تفاوت دارد. برگ‌های قسمت فوقانی ساقه باریک و برگ‌های پایینی آن بزرگ و دارای دمبرگ بلندی می‌باشند و اغلب به صورت طوقه‌ای روی زمین قرار می‌گیرند. وزن هزار دانه 5 تا 7 گرم است.
دوره رشد گشنیز از ابتدای رویش بذر تا انتهای دوره گلدهی و تشکیل میوه، به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و مدت آن بین 80 تا 120 روز است دوره رویشی گشنیز را می‌توان به مراحل زیر تقسیم کرد :
از بدو کاشت تا سبز شدن 15 تا 20 روز، سبز شدن تا ساقه‌دهی 30 تا 40 روز، از ساقه‌دهی تا گلدهی 15 تا 20 روز، از گلدهی تا تشکیل میوه 10 تا 20 روز، و بالاخره از تشکیل میوه تا رسیدن و کامل شدن آن 20 تا 40 روز. این تقسیم بندی ثابت نیست و به عوامل اقلیمی محل رویش مانند نور، رطوبت، حرارت، نوع خاک و ... بستگی دارد.گل‌ها معمولاً در فصل بهار ( خرداد ماه ) تشکیل می‌شوند. لقاح به صورت دگرگشنی و به وسیله حشرات انجام می‌گیرد. اولین میوه‌ها در فصل تابستان(اواخر تیر ماه ) تشکیل و اواخر مرداد – اوایل شهریور میوه‌ها کامل شده و می‌رسند ( رسیدن میوه‌ها به صورت نامنظم و غیرهزمان انجام می‌گیرد).
گل آذین در گشنیز به صورت چترمرکب می‌باشد و گاهی یک یا دو براکته باریک ( برگ کوچک زیر گل ) در گل آذین دیده می‌شود. چتر دارای دو تا هشت انشعاب اولیه با طول‌های متفاوت بوده در صوتی که چترک‌ها از نظر موقعیت مکانی در یک سطح می‌باشند. در هر چتر، چترک‌های فرعی وجود دارد و شروع گلدهی از چترک‌های فرعی می‌باشد. این گل‌ها دانه گرده را زودتر آزاد می‌کنند و سپس مادگی آماده پذیرش گرده می‌شود.
گل‌های گشنیر دارای پنج گلبرگ، پنج کاسبرگ، پنج پرچم و دو برچه می‌باشد که در آن تخمدان از نوع زبرین است. چترک‌ها بالایی معمولاً حاوی گل‌های بارور بیشتری نسبت به بقیه بوده و طول دوره گل‌دهی آن‌ها نیز کوتاه می‌باشد. در یگ گل منفرد پنج میله پرچم در بین پنج گلبرگ قرار دارد که بعد از باز شدن گل‌ها میله‌ای پرچم به رنگ سفید در میان گلبرگ‌ها قابل مشاهده‌اند و معمولاً پرچم‌ها خمیده بوده و کیسه‌های گرده در رأس آن‌ها در مرکز گل مخفی می‌باشند. این مرحله مناسبترین موقع برای تلقیح مصنوعی می‌باشد، زیرا میله‌های پرچم به راحتی قابل تشخیص‌اند و دانه‌‌های گرده هنوز آزاد نشده است؛ چون در این مرحله گل‌های فرعی هر چترک نسبت به گل‌های مرکزی زودتر می‌رسند. گل‌های مکزی را برای جلوگیری از باروری می‌توان حذف نمود.
بسته به شرایط آب و هوایی دو تا سه روز پس از باز شدن اولین گل‌ها کیسه‌های گرده تغییر رنگ داده و به رنگ صورتی با بنفش در می‌آیند د این مرحله میله پرچم طویل شده، کیسه‌های گرده باز و گرده افشانی آغار می‌شود. سپس کیسه‌های گرده خالی افتاده و میله‌ای پرچم باقی می‌مانند.وقتی این مرحله پایان یافت دو مادگی طویل شده و در بالا از یکدیگر جدا می‌شوند، در این مرحله مادگی سبز رنگ و گاهی به رنگ صورتی مایل به بنفش می‌باشد. معمولاً این مرحله زمان مناسبی برای گرده افشانی موفق می‌باشد. مادگی برای یک دوره پنج روزه آماده پذیرش دانه گرده است. گل‌ها را می‌توان توسط قرار دادن دانه گرده بر روی مادگی گیاه پدری با استفاده از قلم‌مو یا برس زدن تلقیح نمود. فرآیند کامل گلدهی در یک گل منفرد در چترک‌ها بین پنج تا هفت روز طول می‌شد که به شرایط آب و هوایی بستگی دارد، سرما و هوای بارانی این دوره را طولانی می‌کند( دیرچزن 1996 ).
گل‌هایی که با شرایط نامساعد جوی مواجه شوند تعداد میوه کمتری در آن‌ها تشکیل می‌شود، علاوه بر این حشرات گرده‌افشان هم در طی دوران سرمای هوا یا رطوبت هوا نمی‌توانند گرده افشانی گل‌ها را انجام دهند که این امر کاهش عملکرد را در پی خواهد داشت ( لوژینا 1953 ). بطور کلی گل‌دهی و بیولوژی گرده افشانی در گشنیز مانند سایر گیاهان خانواده چتریان می‌باشد. مطالعات در گترزلبن نشان داده است که دگرگشنی در گشنیز امکان پذیر بوده و اختلافاتی در نسل اول مشاهده می‌شود.
میوه‌های گشنیز در بالای چترها تشکیل می‌شوند. یوه گشنیز گرد یا بیضی است و قطر آن تا شش میلی‌متر نیز می‌رسد. شیزوکارپ معمولاً به صورت خودبخودی به دو مریکارپ تقسیم نمی‌شود، یک پریکارپ اطراف دو مریکارپ را احاطه کرده است و در مرکز فرورفتگی میوه یک پایک کوچک حائل میانی برچه‌ها قابل مشاهده می‌باشد. هر مریکارپ شش خط طولی دارد که به طرف دندانه‌ها به سمت بر‌آمده کشیده شده است و اغلب با پنج حاشیه اصلی موج دار مشخص می‌باشد.
نیازهای اکولوژیکی گشــنیز
گشنیز گیاهی نور پسند و در طول دوره رویش به مقدار زیادی نور نیازمند است. این گیاه از بدو رویش تا اواخر مرحله گلدهی به 900 تا 940 و مجموعاً در طول دوره رشد به 1400 تا 1500 ساعت روشنایی نیاز دارد. بذرها پس از رویش قادرند تا سرمای 8- تا 10- درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند. گیاهان در مراحل اولیه رشد یعنی در مرحله 4 تا 6 برگی درجه حرارت‌های بسیار پایین ( 16- تا 18- درجه سانتی‌گراد ) را بدون هیچ آسیبی تحمل می‌کنند. با این حال درجه حرارت مطلوب از بدو سبز شدن تا کامل شدن میوه، 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد است. اگر چه بذرها در 4 تا 6 درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زنند، ولی دمای مطلوب برای چوانه زنی آن‌ها 12 تا 15 درجه سانتی‌گراد است. گیاهان در طول رویش به چند مرحله آبیاری نیاز دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از 35 تا 45 روز، 60 تا 70 روز، 80 تا 90 روز و بالاخره 100 تا 110 روز پس از رویش بذر‌ها.
بطور کلی، گشنیز برای رشد و نمو، به نور زیاد، حرارت مناسب، واد غذایی کافی و آب نسبتاً زیاد احتیاج دارد. خاک‌های مناسب برای کاشت این گیاه، خاک‌های با بافت لومی می‌باشند. پی اچ خاک برای گشنیز، بین 9/4 تا 2/8 می‌باشد.

زراعت گشـنیز
گشنیز توسط بذر تکثیر می‌شود، مقدار بذر مصرفی برای زراعت گشنیز 10 تا 15 کیلوگرم در هکتار در کشت آبی ( بسته به رقم ) و 25 تا 35 کیلوگرم د هکتار برای کشت دیم توصیه می‌شود. قبل از کاشت، بذور را باید با دست یا پا مالش داده تا دو مزوکارپ از هم جدا شوند جوانه‌زنی بذور گشنیز در صورتی‌که میوه‌ها به صورت مصنوعی به دو مریکارپ شکسته شوند افزایش پیدا خواهد رد که دلیل آن دسترسی بهتر دانه به آب می‌باشدو در صورتی‌که دو بذر یک میوه قبل از کاشت شسته شوند، در شرایط مطلوب‌تری می‌توانند رشد کنند. و سپس بذور توسط سموم قارچ‌کش ( آگروسان – جی دو در هزار ) و یا هر قارچ‌کش جیوه‌ای دیگر ضد‌عفونی گردند.
کشت به دو روش پاشیدن ( پخش کردن ) و کشت در خطوط ( شیارها ) صورت می‌گیرد که در روش اخیر فواصل ردیف 20 تا 30 و فواصل بوته 10 سانتی‌متر مناسب می‌باشد ( 55 تا 33 بوته در متر مربع ). عمق کاشت را نیز نباید بیشتر از سه سانتی‌متر در نظر گرفت. بذور پخش شده در روش کاشت کرتی بایستی توسط شن‌کش با خاک مخلوط شوند. خیساندن بذور قبل از کاشت به مدت 12 تا 24 ساعت در آب سرد می‌تواند باعث تسریع در فرآیند جوانه‌زنی شود.
خیس کردن بذور در محلول 50 پی‌پی‌ام اسید جیبرلیک قبا از کشت مفید می‌باشد. خیس کردن بذور در محلول سولفات هیدروژن پتاسیم یا عصاره دو درصد برگ کلوتروپیس ( Calotropis ) و پروسوپیس باعث توسعه جوانه‌زنی و رشد جوانه‌ها می‌شود که به ویژه در شرایط دیم اهمیت دارد.
جوانه‌زنی بذر گیاه گشیز نسبتاً ند بوده و ممکن است 10 تا 15 روز طول بکشد. عمل تنک کردن بوته‌ها باید 30 روز پس از جوانه‌زنی انجام شود. کود‌های شیمیایی به نسبت‌های 40:40:40: ، 30:40:20 ، 15:40:20 ، 30:20:0 ، 20:40:20 ، 60:40:20 NPK برای هر هکتار مصرف می‌شوند که مقدار کاربرد آن بستگی به موقعیت کاشت دارد. بر اساس تحقیقات در مکان‌های مختلف توصیه‌های کودی مختلف کودی وجود دارد. کود ازت را بایستی به دو بخش تقسیم و تقسیط کرد، سرک اول را در زمان کاشت و سرک بعدی را شش هفته بعد از کشت اعمال نمود. در زراعت دیم کاربرد 20 کیلوگرم کد نیتروژن در هکتار کافی می‌باشد.
متوسط عملکرد میوه 400 تا 500 Kg/ha‌ در شرایط دیم و 1000 تا 1250 Kg/ha در شرایط آبی می‌باشد. در شرایط مطلوب عملرد 1700 تا 2240 کیلوگرم در هکتار نیز گزارش شده است. در جنوب هندوستان در ایالت پنجاب عملکرد گشنیز 2268 – 1134 کیلوگرم در هکتار و در کشت مخلوط در کارانتاکا عملکرد 800 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است.
جهت تضمین جوانه‌زنی بلافاصله بعد از کاشت باید آبیاری را شروع نمود. نیاز آبی گیاه به آبیاری 4 تا 5 مرتبه در طی دوره رشد می‌باشد که به صورت 35 – 30 ، 70 – 60 ، 90 – 80 ، 105 – 100 ، 150 – 110 روز پس از کاشت توصیه می‌شود ( جوشی 2004 ). ستفاده از 90 – 30 – 60 کیلوگرم NPK‌ در سه مقدار مساوی در راجستان توصیه شده است. محلول پاشی مس، روی و مولیبدن در افزایش عملکرد میوه گشنیز گزارش شده است ( بهایی، 1988 ).
به ازای هر 100 کیلوگرم میوه گشیز 5/4 کیلوگرم ازت، 6/1 کیلوگرم فسفر و 4 کیلوگرم اکسیدپتاس از زمین جذب می‌شود. در فصل پاییز هنگام آماده‌سازی زمین افزودن 60 تا 70 کیلوگرم ازت، 80 تا 100 کیلوگرم اکسید فسفر و 40 تا 50 کیلوگرم اکسیدپتاس به خاک ضروری می‌باشد. افزودن 10 تا 15 کیلوگرم ازت و 15 تا 20 کیلوگرم فسفر در کشت بهاره در هکتار توصیه می‌شود ( امید بیگی، 1376 ).نیاز گشنیز به گوگرد مشابه غلات بوده و 10 تا 15 کیلوگرم گوگرد در هر هکتار قابل توصیه می‌باشد.
گشنیز در طی دوره رشد به دو تا سه وجین نیاز دارد، اولین وجین و خاک‌دهی پای بوته را باید 45 – 40 روز پس از کاشت انجام داد ( هنگامی که گیاهچه‌ها به خوبی از زمین خارج شده‌اند ). علف‌های هرز را می‌توان با کاربرد علف‌کش‌های پندیمتالین، فلوکلرارین 5/1 کیلوگرم، پروپانیل پنج تا شش یلوگرم در هکتار به تنهایی و یا با ترکیب با علف‌کش‌های پیش رویشی و پس رویشی کنترل نمود. کنترل مطلوب علف‌های هرز باعث افزایش قابل توجه در عملکرد میوه می‌شود، بیلچه زدن نیز با حفظ رطوبت خاک افزایش محصول را در پی خواهد داشت.
زراعت گشنیز در باغات میوه خطرناک می‌باشد، زیرا فیتولکسین ( Phytolexin ) درختان باعث خسارت شدید به محصول می‌شود. از آنجایی که آفات و بیماری‌های انیسون و گشنیز مشترک می‌باشد گشنیز و انیسون را نباید د تناوب با یدیگر کشت نمود.
تناوب کاشت گشنـیز
تناوب صحیح کشت برای گشنیز، مانند سایر گیاهان یکساله خانواده چتریان، مهم است. گشنیز را باید با گیاهانی به تناوب کشت نمود که نه تنها باعث گسترش علف‌های هرز نشوند، بلکه موجبات تخریب بافت خاک را هم فراهم نکنند و از مواد و عناصر غذایی خاک نیز نکاهد. گشنیز را می‌توان با گیاهانی نظیر غلات، لوبیا سبز، فلفل و سیب زمینی به تناوب کشت نمود.
گشنیز را می‌توان 4 تا 5 سال متوالی در یک قطعه زمین کاشت. پس از این مدت، باید با گیاهان مناسب، به تناوب کشت شود.
اثر عوامل محیطی و زراعی بر رشد و نمو گشنیز
• نور
نور برای تولید کلروفیل و انجام فتوسنتز ضروری می‌باشد. ظاهراً شدت نور نسبتاً کم، موجب تحی فتوسنتز و نور شدید باعث از بین رفتن کلروفیل در برگ‌ها می‌شود. بر این اساس با شدت نور تا حد معین مقدار تولید کلروفیل در واحد زمان یا در واحد سطح برگ افزایش می‌یابد و کاهش نور به میزان بیشتر از آن، سبب افت کلروفیل تولیدی و نهایتاً فتوسنتز می‌شود.
رقابت برای نور را عامل افت عملکرد در توزیع نامتعادل بوته دانسته‌اند. شدت و کیفیت مناسب نور، پجه‌زنی را در گیاهان تحریک می‌نماید، تحریک پنجه‌زنی ممکن است به علت تجزیه یا ساخت هورمون گیاهی و یا افزایش قابلیت دسترسی به انرژی باشد. جوشی ( 2004 ) بیان داشت که هوای ابری در طول دوران گلدهی و مرحله میوه‌دهی گشنیز، شیوع بیماری‌ها و حمله آفات را رافزایش می‌دهد.
• دما
دمای بالا به تنهایی برای زراعت موفق گشنیز کافی نمی‌باشد. کشت دو مرتبه گشنیز در سال ( هندوستان ) نشان دهنده این است که این گیاه حساسیت زیادی به طول روز ندارد. گیاه گشنیز تا دمای 15 درجه سانتی‌گراد زیر صفر زنده باقی می‌ماند. آزمایش‌های مزرعه‌ای نشان داد که گیاهانی که در مرحله روزت هستند، تحمل بالاتری نسبت به دمای پایین دارند. تیپ‌هایی از گشنیز که حالت روزت ندارند برای چند روز می‌توانند دمای صفر درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند.
گشنیز پس از طویل شدن ساقه به دماهای پایین حساس می‌شود.ساقه‌دهی و تعداد برگ‌های اصلی با طول مرحله جوانه‌زنی همبستگی داشته و می‌تواند یک شاخص مرفولوژیکی برای مقاومت به سرما باشد. در صورتیکه گیاه گشنیز د بهار یا تایستان کشت شود گیاه به مرحله زایشی خواهد رسید و در صورتیکه در زمستان یا پاییز اقدام به کشت گشنیز گردد این عمل باید در گلخانه انجام شود. اختلاف درجه حرارت یک تا دو درجه سانتی‌گراد در دوران گل‌دهی و پر شدن دانه گشنیز می‌تواند کل محصول را نابود کند.
لاکجانف و همکاران ( 1953 ) بیان نمودند زراعت و تولید گشنیز در صورتی در یک منطقه امکان‌پذیر می‌باشد، که مجموع میانگین‌های دمای روزانه طی دوران رشد از 1700 تا 1800 درجه سانتی‌گراد کمتر نباشد. در نواحی گرم و در نواحی‌ایی که مجموع مجموع میانگین دما به حداقل 1700 درجه نمی‌رسد تولید میوه گشنیز امکان‌پذبر نمی‌باشد. تحت این شرایط گیاه فقط رشد رویشی خواهد داشت که از آن می‌توان به عنوان سبزی استفاده کرد. حداقل دمای لازم برای جوانه‌زنی بذور گشنیز چهار تا شش درجه سانتی‌گراد می‌باشد اما در دمای 17 – 15 درجه جوانه‌زنی حداقل دو هفته طول خواهد کشید.
جارینا ( 1957 ) اظهار داشت که دمای بالای 20 درجه در تست جوانه‌زنی، میزان جوانه‌زنی را در گشنیز کاهش می‌دهد ولی تا 20 درجه سانتی‌گراد قابل توصیه می‌باشد. قبل از گشت گشنیز تیمار گرما توصیه شده است، وی بیان نمود که تیمار دما باعث افزایش جوانه‌زنی در بذور گشنیز می‌گردد. دمای بالا و هوای آفتابی در طی دوران گلدهی برای افزایش عملکرد میوه و بهبود محتوی اسانس لازم می‌باشد ( دیرچزن 1996 ).
• رطوبـت
رطوبت بالا باعث تأخیر در سیدگی گشنیز می‌شود اما در مراحل اولیه رشد به آب زیادی احتیاج دارد که پس از مرحله طویل شدن ساقه مقاومت گیـاه به خشکی، افزایش چشمگیری پیدا می‌کند.
• عوامل خاکی
گشنـیز را به دو صورت آبی و دیم می‌توان کشت کرد، در کشت آبی، این گیاه تقریباً در همه تیپ‌های خا رشد می‌کند، مشروط بر اینکه به اندازه کافی کود دامی به کار برده شود. در شرایط دیم از کود دامی در خاک‌های سنگین برای افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک استفاده می‌شود. گشنیز در خاک‌های سیاه، سنگین، رسی و غنی از سیلت با زهکش مناسب و رطوبت مناسب بهتر رشد می‌کند.
خاک‌های شور، قلیایی و شنی مناسب زراعت گشنیز نمی‌باشند. خاک مناسب برای زراعت گشنیز خاک شنی سیلتی یا یک خاک با حاصلخیزی بالا می‌باشد.