مهندسی کشاورزی - زراعت

آموزش و ترویج تولیدات کشاورزی

مهندسی کشاورزی - زراعت

آموزش و ترویج تولیدات کشاورزی

نقش فناوری زیستی در کشاورزی

بخش کشاورزی باید جوابگوی نیاز غذایی جمعیت کثیر مردم روی زمین باشد که تا سال 2020، تعدادشان به هشت میلیارد نفر خواهد رسید.

به گزارش ایانا و به نقل از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، بخش کشاورزی باید جوابگوی نیاز غذایی جمعیت کثیر مردم روی زمین باشد که تا سال 2020، تعدادشان به هشت میلیارد نفر خواهد رسید. اگرچه سرعت افزایش جمعیت به طور ثابت در حال کاهش است، اما افزایش مطلق جمعیت چنان است که ظرفیت تحمل اراضی کشاورزی ممکن است (با توجه به فناوریهای کنونی) به زودی سر برسد. با این همه اگر با دقت توجه کنیم، فناوریهای نوین مانند فناوری زیستی، راهی مطمئن برای افزایش تولید محصولات کشاورزی چه برای امروز چه آینده پیش پای بشر گذاشته اند.

فناوری زیستی احتمالا می تواند به حل معضلاتی که سبب محدودیت تولید محصولات زراعی و دامی در کشورهای در حال توسعه شده، کمک کند. مثلا راه حلهای برگرفته از فناوری زیستی برای رفع تنشهای زیستی و غیرزیستی که در ژنوتیپ گیاهان به کار رفته، سبب کاهش استفاده از مواد شیمیایی، آب و بالطبع بازدهی مستمر و پایدار شده است. لیکن سازمان فائو اظهار می دارد که برنامه­های ملی در زمینه فناوری زیستی باید چنان باشند که تمام بخشها (از جمله جمعیت کثیر روستاییان فاقد منابع به ویژه در مناطق دور افتاده) از مزایای آن بهره ببرند و بتوانند بر دشواری افزایش تولید و بهره وری فائق آیند.

چند موضوع است که کشورهای در حال توسعه در مسیر افزایش بهره گیری از فناوری زیستی و توسعه بخشهای کشاورزی باید به آنها توجه ویژه کنند که عبارتند از:

 

تعیین اولویتها

فناوری زیستی باید مکمل فناوریهای موجود و عملکرد مدار باشد. چون فناوری زیستی گران­تر از تحقیقات رایج است، بهتر است آن را تنها برای حل معضلات خاصی که مزیت نسبی دارند، مورد استفاده قرار دهند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، بودجه لازم برای تحقیقات کشاورزی در حال کاهش است و اغلب تحقیقات در بخش خصوصی انجام می شود. این قضیه پیامدهایی دارد. از جمله این که بخش خصوصی در انجام کارهای تحقیقاتی بیشتر به کشاورزان متمول و دارا توجه می کند. در تعیین اولویتها، علاوه بر ملاحظات فنی باید سیاستهای ملی توسعه، علاقمندیهای بخش خصوصی و پیشامدهای احتمالی در بازار را مدنظر قرار دهند. کلیه افراد ذینفع باید در تدوین راهبردها، سیاستها و طرحهای ملی فناوری زیستی مشارکت کنند.

 

ظرفیت و زیرساخت

برای این که تحقیقات واقعا سودمند و کاربردی از کار درآید، باید مجموعه بسیار مهمی از مهارتها، دانش و تسهیلات در کنار هم گرد آیند. فناوری زیستی نیز از این قاعده مستثنی نیست. تحقیق در زمینه فناوری زیستی نیازمند کادری ورزیده و ماهر، آزمایشگاههای مجهز با شرایط کاری مناسب، تامین مقدار معینی آب با کیفیت مطلوب، تامین انرژی برق به اندازه کافی و بدون نوسان و حمایتهای نهادی سازمان یافته است.

یک مبنای حداقلی از فناوری برای اقتباس فناوریهای آزموده شده در نقاط دیگر و تطبیق آن با شرایط بوم شناسانه و تولید یک محل لازم است. تحقیق در فناوری زیستی نیازمند بخش ترویج سازمان یافته و قدرتمند، همچنین زیرساختها و نهادهای مناسب برای تسهیل کاربرد آن است.

 

حقوق مالکیت معنوی

با توجه به توافقنامه سازمان جهانی تجارت در زمینه جنبه های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی، اکثر فرآیندها و محصولات پژوهش در زمینه فناوری زیستی قابل ثبت کردن هستند. چون بخش اعظم تحقیقات فناوری زیستی در کشورهای صنعتی و اغلب در شرکتهای خصوصی انجام می گیرد، احتمالا کشورهای در حال توسعه ناچارند بابت استفاده از یک فرآورده یا روش جدید پول بپردازند. حفظ حقوق مالکیت معنوی برای رشد صنعت فناوری زیستی بسیار حیاتی است و فقدان ساز و کار لازم برای این کار در یک کشور، احتمالا دسترسی آن به دستاوردهای فناوری زیستی در نقاط دیگر جهان را با محدودیت مواجه می سازد. این مسایل بسیار پیچیده هستند و پیامدهایی برای تجارت، سرمایه گذاری فنی و دسترسی به محصولات فناوری زیستی دارند. کشورها نیازمند ارزیابی دقیق موقعیتشان و ارایه مقررات پیش بینی شده در توافقنامه سازمان تجارت جهانی به طور اختصاصی هستند. آنها به ویژه نیازمند ارزیابی مناسبترین قالب محافظت از واریته های گیاهی خواهند بود.

 

ایمنی زیستی، ایمنی غذایی و محیط زیست

خطرات بالقوه و زیست محیطی فرآورده های جدید فناوری زیستی و بیشتر از همه ارگانیسمهای اصلاح ژن شده (GMO  ) نگرانیهایی ایجاد کرده که مبادا شرکتهای فعال در این عرصه از کشورهای در حال توسعه برای آزمایش محصولات خود استفاده کنند. برخی از خطرات بالقوه زیست محیطی آنها به آفات گیاهی مربوط می شود. همچنین فرار ژن از ارگانیسمهای اصلاح ژن شده ممکن است سبب افزایش علف هرزسانی گونه های وحشی جور (از لحاظ جنسی) شود. گنجاندن ژنهای تازه در گیاهان برای مقاوم کردن آنها در برابر علفکشها ممکن است هجوم علفهای هرزی را که به ترکیبات شیمیایی معینی مقاوم هستند، به دنبال داشته باشد. نگرانی دیگر در زمینه ارگانیسمهای اصلاح ژن شده، احتمال تولید ناخواسته مواد سمی و حساسیت زا است. سازمان فائو اظهار می دارد که کشورهای در حال توسعه نیازمند یاری در زمینه تدوین و تکمیل قوانین خاص و ایجاد گروههای قانونگذاری برای تمام ابعاد ایمنی زیستی هستند.

 

مسایل تنوع زیستی

فناوری زیستی می تواند در محافظت، مشخص کردن ویژگیها و بهره گیری از تنوع زیستی سهیم باشد و سودمندی آن را افزایش دهد. برخی فنون مانند کشت درون لوله در حفظ مواد ژنتیکی (ژرم پلاسم) گونه­های گیاهی که از راه غیرجنسی زیاد می شوند (مثل موز، پیاز و سیر) در خارج از محل بسیار مفیدند. همین طور گونه هایی که به دشواری به صورت بذر یا در بانک ژنهای صحرایی، قابل نگهداری هستند. فنون دیگری در این زمینه وجود دارند که برای حفظ تنوع زیستی حیوانات از طریق روشهای حفاظت انجمادی منی (semen  ) و جنین در کنار انتقال جنین و تلقیح مصنوعی بسیار اهمیت دارند. با این همه، فناوری زیستی می تواند به طور غیرمستقیم از طریق بیرون راندن و جایگزینی ارقام بومی اولیه و تنوع ذاتی آنها در صورت پذیرش واریته ها و ارگانیسمهای همسان از لحاظ ژنی، سبب کاهش تنوع ژنی شود.

 

جانشینی صادرات

بعضی محصولات دارای ارزش صادراتی برای چند کشور در حال توسعه احتمالا با محصولات دارای خواص مشابه (مانند روغن دارای کیفیت نارگیل از کلزا) که از راه اصلاح ژن گیاهان دیگر یا کشت بافت حاصل آمده اند، جایگزین خواهند شد. چنین محصولاتی ممکن است جایگاه رقابتی محصولات کشاورزی سنتی را تغییر دهند و الگوی کنونی تجارت و در نتیجه امنیت غذایی بسیاری از کشورهای در حال توسعه را که به عواید ارزی آنها متکی هستند، دگرگون سازند.

 

جنبه های اخلاقی

فناوری زیستی فراتر از یک موضوع صرفا علمی است. چندان که برخی آن را مداخله در کار طبیعت و آفرینش می دانند. در موقع تعیین اولویتها، تمام مسایل و دغدغه ها را با توجه به ابعاد اخلاقی و در کنار تصدیق قابلیتهای فناوری زیستی در افزایش عرضه مواد غذایی و تخفیف گرسنگی به طور متوازن باید لحاظ کرد. مسایل اخلاقی زیادی در چارچوب مقررات حقوق مالکیت معنوی به بحث گذارده شده است. اما موضوعات دیگر همچنان لاینحل مانده اند. چون این موضوعات تا حد زیادی وابسته به پس­زمینه فرهنگی و سطح آگاهی و بصیرت عمومی هستند، تصمیم گیری در مورد استفاده از فناوریهای خاص باید با رعایت واقعیتهای اجتماعی - اقتصادی اخذ شود.

 

بازاریابی

فناوری زیستی به طور فزاینده ای تقاضا مدار و بازارپسند است. اکثر محصولات و فرآورده های آن حاصل تحقیقات و توسعه سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی در کشورهای توسعه یافته بوده است. اگر بازاری برای محصولی موجود نباشد، کسی به دنبال سرمایه گذاری برای ایجاد و توسعه یک فناوری جدید نخواهد رفت. این قضیه برای واریته های جدید گیاهی و نژادهای حیوانی، واکسنها و وسایل کار درمان نیز صدق می کند. تحقیقات بازاریابی برای معین ساختن ریسک انجام این کارها ضرورت بنیانی دارد. با توجه به این که ملاحظات اقتصادی در بخش دولتی در مورد این قضیه بیش از پیش به چشم می آید.

 

کاربردهای فناوری زیستی

کشت بافت گیاهان: که می­تواند به کشورهای در حال توسعه کمک کند تا مواد گیاهی عاری از بیماری با کیفیت عالی تولید کنند. در بعد تجاری از این فن می توان در تولید گل بریده که اشتغال زیادی بخصوص برای زنان ایجاد می کند، استفاده کرد.

فنون مبتنی بر DNA  : شامل جدا سازی، تکثیر، اصلاح و نوترکیب DNA  ، مهندسی ژن برای به دست آوردن ارگانیسمهای اصلاح ژن شده (GMO  )، استفاده از نشانگر و کاوشگرها در تعیین نقشه ژنی و ژنهای ساختاری و فعال و تشخیص دقیق ژنوتیپها با تشخیص هویت DNA

وسایل تشخیص بیماری و درمان با استفاده از فرآورده های فناوری زیستی (مثل پادتنهای تک کلونی، پادگنهای نوترکیب): که برای شناسایی عوامل بیماریزا در حیوانات و گیاهان در کشاورزی نوین بسیار اهمیت دارند. این وسایل و ابزارها در برنامه های نظارت و کنترل بیماری (به سبب تاثیرات اقتصادی) جایگاه بااهمیتی دارند.

کاربرد در صنایع کشاورزی: قابلیتهای استفاده نشده ای برای افزایش اشتغال و ایجاد ارزش افزوده در محصولات کشاورزی از راه توسعه صنایع کشاورزی، تنوع بخشی و استفاده غیرمتعارف از مواد خام (مثل استفاده از روغنهای گیاهی برای سوخت زیستی) وجود دارد.

برنامه مشترک سازمان فائو و سازمان بین المللی انرژی اتمی، کارهای زیادی در زمینه تکثیر گیاهان و اصلاح ژنتیک آنها و نیز بهداشت و تولید دام انجام داده است./

نظرات 2 + ارسال نظر
مهدی یکشنبه 13 تیر‌ماه سال 1389 ساعت 11:24 http://breeder.blogfa.com

سلام حسن خان. به مطلب جالبی اشاره کرده ای. البته به نظر من مشکل اصلی کشورهای در حال توسعه مانند ایران، نگاه تک بعدی به خودکفایی در محصولات غذایی است که سبب می شود یک روز تبدیل به کشور خودکفا در امر تولید گندم شویم و سال دیگر در رتبه اول واردات گندم قرار بگیریم. بهر حال انجام هر کاری با تدبیر کافی، سرانجام نیکی در پی خواهد داشت.

سمیه پنج‌شنبه 17 تیر‌ماه سال 1389 ساعت 09:30 http://www.top0000.blogfa.com

سلام
وب زیبا و جالب داری...
من شما رو لینک کردم !
لطفا شما هم منو لینک کنید!

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد