گندم از اولین گیاهانی است که به وسیله انسان زراعت شده است و مهم ترین گیاه زراعتی بشمار می رود. زیرا زراعت آن در مناطق مختلف و شرایط آب و هوایی متفاوت صورت گرفته و غذای اصلی اغلب مردم جهان را تشکیل می دهد. در ایران نیز تولید و سطح زیر کشت این گیاه از اهمیت ویژه ای برخودار است. عواملی نظیر هزینه های پایین ، در آمد نسبتاً زیاد ، استفاده از کاه آن جهت تغذیه دام و ... باعث شده است که این محصول روز به روز بیشتر مورد توجه کشاورزان قرار گیرد .
عملیات کشاورزی و از جمله زراعت گندم به چهار دسته خاک ورزی، کاشت، داشت و برداشت محضول تقسیم می شوند. زمین بایر و ناصاف را قبل از خاک ورزی باید پاک سازی و تسطیح نمود. منظور از پاک سازی، درآوردن کنده های درخت، جمع آوری سنگ و ریگ و از این قبیل است. هدف تسطیح ، صاف نمودن مزرعه و درآوردن شیبی مناسب برای آبیاری است. برای کشت دیم، نیاز چندانی به تسطیح نیست مگر اینکه ناصافی های زمین بسیار شدید باشد.
خاک ورزی
تعریف
خاک ورزی به معنی آندسته عملیات مکانیکی است که برای به هم زدن خاک ، به منظور پرورش گیاهان زراعی انجام می گیرد. هدف های صحیح خاک ورزی عبارت است از 1- ایجاد محیطی مناسب جهت جوانه زدن بذر و رشد و نمو ریشه. 2- کنترل علف های هرز رقیب. 3-کنترل فرسایش خاک. 4- کنترل رطوبت خاک (اجتناب از رطوبت زیاد خاک و تقلیل صدمات وارده بر گیاه در دوره کمبود رطوبت) 5- بهبود بخشیدن به شرایط فیزیکی خاک.
ادامه مطلب ...
وضعیت آب و هوایی دیمزارهای کشور قابل پیش بینی نبوده بطوریکه تغییرات آن در چند سال گذشته وسیع و از خشکسالی شدید تا سالهای پر باران و از زمستانهای خیلی سرد و بهار خنک تا زمستان معتدل و بهار گرم وجود داشته است. همین امر سبب شده است تا کشاورزی در این مناطق همراه با ریسک بوده و تولیدات زراعی تابع مستقیمی از شرایط اقلیمی گردد. با توجه به وجود عوامل جوی غیر قابل کنترل، مدیریت مزارع دیم مشکل و به همان نسبت پاسخ محصولات به آن تعیین کننده است. با اعمال مدیریت صحیح زراعی می توان در سالهای مطلوب به پتانسیل تولید نزدیک و در سالهای نا مطلوب اثرات فاکتورهای محیطی را کاهش و تولید منطقی داشت.
کشورمان جزء مناطق خشک و نیمه خشک جهان بوده و 54% اراضی قابل کشت کشور بصورت دیم می باشد. مناطق مختلف آب و هوایی کشور از نظر کشاورزی به چهار منطقه تقسیم شده است که شامل : 1- اقلیم گرم و مرطوب سواحل دریای خزرکه دارای متوسط حداکثر درجه حرارت 37 ، متوسط حداقل درجه حرارت 7- و تعداد روزهای یخبندان حدود یکماه و متغیر است. 2-اقلیم گرم و خشک جنوب که دارای متوسط حداکثر درجه حرارت 50 ، متوسط حداقل درجه حرارت 5- و تعداد روزهای یخبندان کمتر از یکماه است. ویژگی این اقلیم شامل آب و هوای گرمسیر با زمستانهای ملایم ، بهار کوتاه و گرم و فصل گرمای طولانی است. 3- اقلیم معتدل سرد که دارای متوسط حداقل درجه حرارت 7- تا 14- و تعداد روزهای یخبندان حدود یکماه تا دو ماه متغیر است. شرایط آب و هوایی این اقلیم بسته به دور یا نزدیکی به کویر و ارتفاعات متغیر است اما عموما دارای زمستان های سرد و ملایم و تابستان های گرم است.
4-اقلیم سرد که دارای متوسط حداقل درجه حرارت کمتراز 14- و تعداد روزهای یخبندان حدود سه ماه است. عموما دارای زمستان های سرد و تابستان های ملایم است.
به علت حجم بالای واردات روغن، در سالهای اخیر دانه های روغنی مورد توجه و حمایت وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته و دیمزارها یکی از عرصه های توسعه این محصولات در نظر گرفته شده است. در شرایط دیم کشور امکان کشت سه محصول روغنی کلزا، گلرنگ و آفتابگردان وجود دارد. بر اساس طرح افزایش تولید روغن نباتی کشور جایگاه کلزا در مناطق دیم گرمسیر، گلرنگ مناطق معتدل سرد و سرد و آفتابگردان در هر سه اقلیم در نظر گرفته شده است.
این محصولات در تناوب با گندم دیم کشت شده و جایگزین آیش می گردند. تفاوت مورفولوژی و فیزیولوژی این محصولات با گندم و عدم آفات و بیماری های مشترک آنها با گندم سبب شده است تا گیاهانی مناسب برای قرار گرفتن در تناوب غلات باشند.
عوامل مهم مدیریت زراعی دانه های روغنی در شرایط دیم شامل تهیه زمین، عمق کشت، میزان بذر مصرفی، کود، کنترل علفهای هرز و رقم می باشد. که در ذیل به آنها اشاره می شود:
سیستم ریشه کلزا ، گلرنگ و آفتابگردان عمیق بوده و مشاهدات نشان داده است که شخم عمیق پاییزه با گاوآهن برگردان دار می تواند ضمن تهویه خاک و بهبود شرایط فیزکی آن به توسعه ریشه ها منجر شده و گیاه با جذب رطوبت از عمقهای پایین تر، کمتر تحت تاثیر خشکی قرار گرفته و عملکرد بهتری داشته باشد. اجرای زیر شکن در اراضی که دارای لایه های سخت زیرین خاک بودند نیز باعث افزایش نفوذ پذیری آب در خاک و توسعه ریشه ها گردید و عملکرد بیشتر را به دنبال داشت. زدن دیسک برای خرد شدن کلوخه ها و تهیه بستر مناسب لازم بوده و در مورد کلزا بعلت بذر ریز بودن آن بسیار مهم است. در کشتهای بهاره انجام خاک ورزی عمیق در پاییز (بطوریکه در بالا ذکر شد) و خاک ورزی سبک (کم عمق) به وسیله پنجه غازی و یا هرس دندانه دار توصیه می شود.
دانه های روغنی بر خلاف غلات تحمل کشت عمیق در شرایط دیم را نداشته و بهترین عمق کشت برای کلزا 1 تا 3 سانتیمتر، گلرنگ 2 تا 3 و آفتابگردان 2 تا 4 سانتیمتر است. عمق کشت مناسب باعث ایجاد سبز یکنواخت در مزرعه شده و در کشتهای پاییزه بعلت جوانه زنی بموقع باعث زود رسی، تحمل بهتر تنشهای سرما و خشکی خواهد شد. از طرف دیگر کشتهای عمیق باعث کاهش سطح سبز، افزایش تراکم علفهای هرز و در نهایت کاهش عملکرد خواهد شد. کاشت عمیق باعث تاخیر در سبز مزرعه شده و نیز با توجه به اینکه گیاهچه قبل از سبز شدن و شروع فتوسنتز از ذخیره بذری (آندسپرم) استفاده می کند لذا در کشتهای عمیق گیاهچه ها با صرف انرژی بیشتری به مرحله سبز شدن می رسند و همین امر حساسیت آنها را به تنشهای محیطی بیشتر می کند.
در کشور های در حال توسعه ، در مناطق دیم کاری فقر زیاد و هم چنین ضعف شدید خاک زراعی در اثر چرای بی رویه دام ها ، و فرسایش مشاهده می شود. بعلت غالبیت کشت دیم و تلفیق فعالیت های کشاورزی و دامداری در مناطق معتدل و هم چنین نیمه گرمسیری استرالیا ، زراعت دیم همیشه مزیت نسبی خوبی را در تحقیق داشته است. بهر حال تحقیق روی عوامل اصلی موثر بر پایداری تولید دیم در کشورهای در حال توسعه نظیر تنزل ساختاری و فرسایش خاک ، اسیدی شدن خاک ، شوری در مناطق خشک ، تنوع محدود گیاهان زراعی و مقاومت به علفکش ها در حال انجام و مطالعه می باشد.
راهکارهای کلیدی
ایجاد ارقام مقاوم به تنش های خشکی را می توان با سایر رهیافت ها مانند بهبود حاصلخیزی خاک ، استقرار بهتر بوته ها و کنترل خوب علف های هرز توأم نمود.
در شرایط زراعت دیم ، زمان کاشت به موقع و مدیریت حاصلخیزی خاک اهمیت بیشتری دارند. حفظ حاصلخیزی خاک می تواند پایداری تولید را بهبود ببخشد.
حفظ پوشش مواد گیاهی روی سطح خاک که اغلب به عنوان شخم حفاظتی شناخته می شود، بهترین نمونه از فن آوری کاهش جریان آب باران روی سطح زمین می باشد.
و با این روش آب بیشتری برای گیاهان زراعی تامین می شود و فرسایش آبی خاک زراعی کاهش می یابد.
کاربرد روش خاک ورزی حفاظتی چند مانع دارد و این موانع شامل نیاز به سرمایه گذاری ، تامین ماشین آلات جدید خاک ورزی و بذر کاری و کاربرد علفکش ها جهت کنترل علف های هرز برای حفظ بقایای گیاهان زراعی و علوفه ای می باشد. اغلب نسبت به کاهش خاک ورزی مقاومت فرهنگی وجود دارد. بهر حال ، فواید آن بقدری زیاد می باشد که انجام تحقیقات دریافتن روش هایی پیرامون رفع این موانع از اولویت زیادی برخوردار ست.
خسارت وارده به سیستم ریشه گیاهان زراعی در اثر حمله نماتدها و بیماریهای خاکزی در اراضی مناطق خشک مخصوصا" در شرایط تک کشتی مستمر غلات شدید می باشد.
راهکار مهم دیگر جهت کاهش خسارت این عوامل زیان آور به سیستم ریشه کشت گیاهان زراعی غیر میزبان مانند خردل یا کلزا می باشد. این تغییر سیستم کشت که پذیرش آن برای کشاورزان مشکل بود در استرالیا جنوبی بسیار موفقیت آمیز بوده است. و انجام تحقیق مشابه جهت یافتن تناوب زراعی مناسب در کشورهای در حال توسعه بسیار خوب است.
در کشورهای در حال توسعه ، دام ها معمولا" بخشی از سیستم های کشاورزی دیم هستند و دام ها به مدت چند هفته از گیاهان زراعی ، ضایعات گیاهان زراعی ، کاه و کلش گیاهان زراعی ، آیش های پر علف و مرتع حاشیه مزارع مجاور تغذیه می کنند. لی فارمینگ ( همانند استرالیا ) وجود ندارد و تعداد کمی مرتع برای این منظور وجود دارد.
دام ها همیشه در آغل بسر می برند. کود حیوانی آنها برای چرخه عناصر غذایی خاک مهم است. اما بجز در مزارع نزدیک به آغل ها ، این کود حیوانی کافی و کار آمد نیست.
در مناطق خشک از دام ها در آمد قابل توجهی بدست می آید و می توان در تحقیقات یافتن گیاهان علوفه ای لگومینوزه را جهت کشت دیم در اراضی خشک گنجاند. در شرایط کمبود عمومی آب برای اجرای کشت مخلوط گیاهان یکساله و درختان گاهی آزادی عمل وجود دارد و گاهی آزادی عمل وجود ندارد.
جمع آوری روان آب ها در مکان های محدود جهت آبیاری اراضی خشک در بسیاری از کشور های در حال توسعه مهم می باشد. هر چند رهیافت آبیاری تکمیلی می تواند راندمان مصرف آب در گیاهان دانه ای را افزایش دهد، اما برای استفاده از آب گران بندرت توجیه اقتصادی وجود دارد. بطور بدیهی با کشت گیاهان زراعی با ارزش نظیر تولید محصولات باغبانی خارج ازفصل در آمد بهتری بدست خواهد آمد.
منبع : http://www.gonbad-agri.ir/modules/news/article.php?storyid=140
طرح مسئله :
این هم یک مسئله جالب برای دانشجویان رشته کشاورزی ( لطفاً
جواب ها را به ایمیل نویسنده بفرستید )
اگر در زراعت دیم گلرنگ مقدار بارندگی 300 میلی متر باشد و
طول دوره رشد گیاه 180 روز و سرعت رشد آن 5گرم بر متر
مربع در روز باشد مطلوب است محاسبه راندمان مصرف آب برای
عملکرد بیولوژیک در این زراعت ؟