زراعت دیم گندم

گندم از اولین گیاهانی است که به وسیله انسان زراعت شده است و مهم ترین گیاه زراعتی بشمار می رود. زیرا زراعت آن در مناطق مختلف و شرایط آب و هوایی متفاوت صورت گرفته و غذای اصلی اغلب مردم جهان را تشکیل می دهد. در ایران نیز تولید و سطح زیر کشت این گیاه از اهمیت ویژه ای برخودار است. عواملی نظیر هزینه های پایین ، در آمد نسبتاً زیاد ، استفاده از کاه آن جهت تغذیه دام و ... باعث شده است که این محصول روز به روز بیشتر مورد توجه کشاورزان قرار گیرد .

عملیات کشاورزی و از جمله زراعت گندم به چهار دسته خاک ورزی، کاشت، داشت و برداشت محضول تقسیم می شوند. زمین بایر و ناصاف را قبل از خاک ورزی باید پاک سازی و تسطیح نمود. منظور از پاک سازی، درآوردن کنده های درخت، جمع آوری سنگ و ریگ و از این قبیل است. هدف تسطیح ، صاف نمودن مزرعه و درآوردن شیبی مناسب برای آبیاری است. برای کشت دیم، نیاز چندانی به تسطیح نیست مگر اینکه ناصافی های زمین بسیار شدید باشد.

خاک ورزی

تعریف

خاک ورزی به معنی آندسته عملیات مکانیکی است که برای به هم زدن خاک ، به منظور پرورش گیاهان زراعی انجام می گیرد. هدف های صحیح خاک ورزی عبارت است از 1- ایجاد محیطی مناسب جهت جوانه زدن بذر و رشد و نمو ریشه. 2- کنترل علف های هرز رقیب. 3-کنترل فرسایش خاک. 4- کنترل رطوبت خاک (اجتناب از رطوبت زیاد خاک و تقلیل صدمات وارده بر گیاه در دوره کمبود رطوبت) 5- بهبود بخشیدن به شرایط فیزیکی خاک.

گندم از اولین گیاهانی است که به وسیله انسان زراعت شده است و مهم ترین گیاه زراعتی بشمار می رود. زیرا زراعت آن در مناطق مختلف و شرایط آب و هوایی متفاوت صورت گرفته و غذای اصلی اغلب مردم جهان را تشکیل می دهد. در ایران نیز تولید و سطح زیر کشت این گیاه از اهمیت ویژه ای برخودار است. عواملی نظیر هزینه های پایین ، در آمد نسبتاً زیاد ، استفاده از کاه آن جهت تغذیه دام و ... باعث شده است که این محصول روز به روز بیشتر مورد توجه کشاورزان قرار گیرد .

عملیات کشاورزی و از جمله زراعت گندم به چهار دسته خاک ورزی، کاشت، داشت و برداشت محضول تقسیم می شوند. زمین بایر و ناصاف را قبل از خاک ورزی باید پاک سازی و تسطیح نمود. منظور از پاک سازی، درآوردن کنده های درخت، جمع آوری سنگ و ریگ و از این قبیل است. هدف تسطیح ، صاف نمودن مزرعه و درآوردن شیبی مناسب برای آبیاری است. برای کشت دیم، نیاز چندانی به تسطیح نیست مگر اینکه ناصافی های زمین بسیار شدید باشد.

خاک ورزی

تعریف

خاک ورزی به معنی آندسته عملیات مکانیکی است که برای به هم زدن خاک ، به منظور پرورش گیاهان زراعی انجام می گیرد. هدف های صحیح خاک ورزی عبارت است از 1- ایجاد محیطی مناسب جهت جوانه زدن بذر و رشد و نمو ریشه. 2- کنترل علف های هرز رقیب. 3-کنترل فرسایش خاک. 4- کنترل رطوبت خاک (اجتناب از رطوبت زیاد خاک و تقلیل صدمات وارده بر گیاه در دوره کمبود رطوبت) 5- بهبود بخشیدن به شرایط فیزیکی خاک.

روشهای خاک ورزی

عملیات خاک ورزی دارای عناوین مختلفی می باشد که اغلب با یکدیگر اشتباه می شوند.بسیاری از عناوین دارای تعریف دقیق نبوده و اغلب دارای معانی مختلف در نقاط مختلف هستند. بعضی از مهمترین روشها عبارتند از : خاک ورزی مرسوم، شخم - کشت، شخم و کشت، کم ورزی یا خاک ورزی کم، خاک ورزی – کشت، خاک ورزی پوشش دار، دیسک – کشت، کشت بدون خاک ورزی، خاک ورزی نواری و خاک ورزی حفاظتی.

به دلیل آنکه بیشتر از دو روش خاک ورزی مرسوم (سنتی ) و خاک ورزی حفاظتی یرای زراعت استفاده می شود لذا از پرداختن به دیگر روش ها خودداری می کنیم.

خاک ورزی مرسوم (سنتی)

در این نوع خاک ورزی با استفاده از گاو آهن برگردان دار خاک را زیر و رو کرده و سپس با استفاده از دیسک کلوخه ها را خرد می کنند و در بعضی موارد با استفاده از غلتک و ماله سطح زمین را صاف می کنند.

استفاده از گاوآهن برگردان دار برای خاک ورزی باعث ایجاد مشکلات زیر می گردد :

کلوخه ای شدن خاک ، نیاز به دقت و انرژی زیاد ، هزینه بالا  ، تخریب ساختمان خاک ، به هم زدن تسطیح زمین  ، نیاز به مصرف بیشتر آب  ، افزایش میزان فرسایش بادی و آبی  ، کاهش مواد آلی خاک و آلودگی هوا ناشی از سوزاندن بقایای گیاهی ، ایجاد لایه سخت در کفه شخم

خاک ورزی حفاظتی

خاک ورزی حفاظتی یک نوع روش خاک ورزی برای کشت محصولات ردیفی است که علاوه بر حفاظت خاک، با تولید محصول نیز در ارتباط است. خاک ورزی حفاظتی بر روی شیب های کم تا حدود 2 درصد اعمال می شود تا شستشوی لایه ای را کاهش دهد.

در واقع افزایش بی‌رویه جمعیت و بهره‌برداری غیراصولی از خاک سبب بروز مشکلات عدیده زیست محیطی برای انسان شده است. چنانکه حدود 350 میلیون هکتار از اراضی جهان در اثر اجرای عملیات خاک‌ورزی شدید و نامناسب دچار فرسایش و تخریب شده است.
به موازات مسئله فرسایش، کاهش ماده آلی خاک که در اثر عوامل مختلفی رخ می‌دهد، به مشکل  دیگر کشاورزی تبدیل شده است. میزان ماده آلی در اکثر نواحی کشور زیر یک درصد بوده و این امر می‌تواند پیامدهای منفی قابل توجهی برای کشاورزی به بارآورد.
در این میان شخم با استفاده از گاو‌آهن برگردان‌دار نقش زیادی در کاهش ماده آلی خاک و میزان فرسایش داشته و این امر سبب می‌شود جرم مخصوص ظاهری خاک افزایش یافته و نفوذ‌پذیری و تهویه آن کاهش یابد.
خاک‌ورزی حفاظتی به مجموعه‌ای از تکنیک‌ها شامل نگهداری بقایای گیاهی در سطح خاک، تناوب زراعی، کاربرد کود سبز، کنترل عبور و مرور وسائل و ماشین‌های کشاورزی و استفاده از بسترها یا پشته‌های عریض گفته می‌شود. وقتی ترکیبی از این تکنیک‌ها به کار برده می‌شود، صرفه‌جویی در وقت و انرژی و تقویت منابع آب و خاک را سبب می‌شود.
حفظ پوشش گیاهی روی سطح خاک، ساده‌ترین روش کنترل فرسایش آبی و بادی است. با مدیریت صحیح، بقایای گیاهی بیشتری روی سطح نگه داشته می‌شود، این امر موجب کاهش رواناب، تلفات رسوبی و آلودگی هوا شده و سطح خاک را در برابر فرسایش بادی محافظت می‌کند. عملیات خاک ورزی حفاظتی، به خاطر افزایش رطوبت ذخیره شده در خاک که تقریبا همیشه بحرانی‌ترین عامل در تولید محصولات است قابلیت افزایش عملکرد محصول را نیز داراست.
ناگفته نماند نگهداری بخشی از بقایای گیاهی در سطح خاک مشخصه‌ای است که خاک ورزی حفاظتی را از روشهای سنتی و متداول متمایز می‌کند و همه سیستم‌های خاک ورزی حفاظتی حداقل مقدار معینی از پوشش بقایای گیاهی (حداقل 30 درصد بقایای) را در سطح مزرعه شامل می‌شود.
بنابراین روشهای خاک‌ورزی حفاظتی، روشهای خاک‌ورزی مرسوم و سایر سیستم‌های برگردان ورزی شدید را شامل نمی‌شود، اگر چه در شرایط استثنایی برگردان کردن خاک می‌تواند حداقل عملیات مورد نیاز باشد.

با توجه به توضیحات فوق، روشهای مختلف خاک‌ورزی حفاظتی وجود دارد که انتخاب و کاربرد هر یک از آنها به عوامل مختلفی از قبیل: اقلیم، میزان بارندگی، بافت خاک، میزان منابع آب قابل دسترس، نوع محصول و تناوب زراعی، تراکم خاک و عمق آب زیرزمینی بستگی دارد.
به منظور انتخاب مناسب‌ترین روش خاک‌ورزی در هر منطقه باید روشهای مختلف خاک ورزی حفاظتی که هر یک نیاز به ماشین‌ها و ادوات کشاورزی ویژه‌ای دارند به همراه روش خاک ‌ورزی مرسوم هر منطقه اجرایی شند و مورد ارزیابی و مقایسه قرار گیرند.

 به دلیل استفاده از روشهای خاک‌ورزی حفاظتی ماشین‌های خاک‌ورزی مختلفی از قبیل انواع خطی کارهای بی‌خاک‌ورزی، انواع دیسک، انواع گاو‌آهن قلمی(چیزل) و پنجه غازی، چیزل پکر و بعضی از انواع کمبینات‌ها در هر یک از انواع خاک ورزی حفاظتی مورد استفاده قرار می گیرند.

مزایای خاکورزی حفاظتی نسبت به خاکورزی سنتی :
 1. افزایش جذب و نگهداری رطوبت خاک 2. افزایش مقدار مواد آلی و حاصلخیزی خاک  3. کاهش دمای سطح خاک و کاهش تبخیر 4.  افزایش حفاظت از سطح خاک با استفاده از بقایای محصولات 5.  کاهش هزینه ها در واحد سطح 6. کاهش تراکم خاک از طریق کاهش عبور و مرور ادوات.

ما در اینجا بر آنیم تا به یکی از روش های خاک ورزی حفاظتی بپردازیم که با استفاده از گاو آهن قلمی (چیزل)انجام می شود.

گاو آهن چیزل (قلمی یا شفره ای) :

این گاو آهن به هیچ وجه خاک را برگردان نمی کند بلکه خاک را پس از نفوذ در آن فقط خرد می کند. ، این گاو آهن ممکن است سوار، نیمه سوار یا دنباله بند باشد. گاو آهن های برگرداندار و بشقابی و به خصوص اولی به سبب زیر و رو کردن خاک باعث از دست رفتن رطوبت خاک می شوند . گاو آهن قلمی به این دلیل که خاک را واژگون ننموده ولی لایه روی خاک را خرد می نماید، در حفظ رطوبت بسیار مؤثر بوده و لذا برای مناطق دیم توصیه می شود.  

ساختمان چیزل

گاو اهنهای چیزل امروزی از دو قسمت مهم شاسی و شاخه ها تشکیل می شود. هر شاخه به نوبه خود متشکل از یک ساقه و یک تیغه است. هر گاو آهن چیزل دارای دو یا سه ردیف شاخه است، معمولاً انواع سوار کوچک دو ردیف و انواع سوار بزرگ و کششی دارای سه ردیف شاخه هستند. شاخه های ردیف های مختلف،به طور زیکزاک (به صورتی که روبروی هم قرار نداشته باشند) به شاسی متصل می شوند، تا خاشاک بدون مانع از بین انها عبور کند. شاخه ها طوری به شاسی متصل می شوند که فاصله بین آنها از یکدیگر حدود 30 سانتیمتر باشد. ارتفاع شاسی از سطح زمین حدود 70 تا 80 سانتیمتر و فاصله بین تیرک ها (فاصله بین ردیف های شاخه ها) بین 80 تا 100 سانتیمتراست.

انواع مختلفی از تیغه ها در چیزل استفاده می شود که متداولترین انها تیغه ی چیزل(قلمی) است .

اساس کار گاوآهن چیزل شکستن و خرد کردن خاک است نه زیر و رو کردن ان. لذا بهترین کار را در خاک های خشک و سخت انجام م دهد. چنانچه خاک بیش از حد مرطوب باشد جای ساقه های گاو آهن چیزل در خاک باقی مانده و هیچ نوع عمل خرد شدن و نرم شدن خاک انجام نمی گیرد و باعث ایجاد کلوخه های بزرگ بر روی زمین می شود که شکستن انها با هر نوع عملیات خاک ورزی بعدی غیر ممکن خواهد بود.

کاشت گندم

تاریخ کاشت :در مورد کشت گندم تاریخ کاشت دقیقی را نمی توان ارائه داد به طور کلی تاریخ کاشت در هر منطقه در مورد گندم پاییزه طوری انتخاب شود که گندم قبل از فرا رسیدن سرمای زمستان و دوره یخبندان از رشد مناسبی برخوردار شده باشد و ذخیره غذایی در گیاه کفاف گذراندن دوره زمستان را داشته باشد. این تاریخ ممکن است از اوایل شهریور تا اواسط مهر در مناطق مختلف متغیر باشد.

عمق کاشت : عمق کاشت مناسب برای انواع خاک ها متفائت است به طور کلی عمق مناسب کاشت را دو تا سه برابر طول قطر بذر در نظر می گیرند که در مورد گندم تقریباً 3 تا 7 سانتیمتر مناسب است. البته در خاک های سبک و شنی چون سطح خاک زود خشک می شود بهتر است در عمق بیشتری کاشته شود ولی باید در نظر داشت عمق زیاد کاشت باعث ناهماهنگی در جوانه زنی و به وجود آمدن بوته های ضعیف می گردد.

دمای مناسب : دمای مناسب برای جوانه زنی بذر گندم 20 تا 25 درجه سانتیگراد است. البته این بدان معنا نیست که در دما های بالاتر و پایین تر بذر قدرت جوانه زنی ندارد بلکه در این دما بالاترین سرعت جوانه زتنی وجود دارد. کما اینکه در دماهای کمی بالتر و پایین تر هم بذر قادر به جوانه زنی خواهد بود.

بستر بدر مناسب : با استفاده از عملیات خاک ورزی حفاظتی (گاو آهن چیزل) بستر بذر را آماده کرده و با استفاده از ردیف کار یا خطی کار غلات کشت را انجام داد.در مورد کودپاشی سرک باید گفت اگر دستگاه ردیف کار دارای دو مخزن بذر و کود باشد عمل کود دهی سرک را همززمان با کشت بذر انجام می دهین در غیر این صورت به صورت دستپاش عمل کوددهی را انجام می دهیم.

کودپاشی  : در حالت معمول توصیه می شود مقدار 100 کیلوگرم کود فسفاته و مقدار 100 تا 150 کیلوگرم کود اوره و مقدار 100 کیلو کود پتاسه به صورت پایه به خاک داده شود ولی با آزمون خاک با توجه به بافت و وضعیت خاک مزرعه و پتانسیل مورد انتظار تولید محصول می توان توصیه عملی مصرف کودهای شیمیایی پایه ازته و فسفاته و پتاسه را مشخص نمود .
عمق کود شیمیایی در خاک مزرعه :: کود فسفاته به علت تقریبا غیرمتحرک بودن در خاک لازم است در منطقه ریشه گیاه قرار گیرد لذا با توجه به این که غالب ریشه های گندم تا عمق 20 سانتیمتری عمق خاک نفوذ میکند پراکنش کود لازم است از حدود 8 سانتیمتری از سطح خاک قرار گیرد در صورتی که بذر کاری و کودکاری با یک دستگاه انجام پذیرد . عمق بذر 3 تا 5 سانتیمتری و عمق کود در 3 تا 5 سانتیمتری پایین تر در اطراف بذر می تواند انجام پذیرد که در این حالت ضمن استفاده بهتر از مقدار مصرف آن کاسته می شود.مقدار توصیه شده کود فسفاته را در خاکهای سنگین در 3 مرحله می توان مصرف نمود.3/1 به صورت پایه (خاک کاربرد) – 3/1 به صورت سرک در مرحله پنجه دهی گندم- 3/1 به صورت سرک دوم در مرحله ساقه رفتن و حدودا نزدیکی ظهور خوشه و در خاکهای سبک توصیه می شود. 4/1 اوره فسفاته را به صورت پایه و 4/1 در حدود پنجه زنی و 4/1 در مرحله تشکیل ساقه و 4/1 در مرحله ظهور خوشه مصرف شود. ازت از عوامل اصلی در افزایش پروتئین گندم است و افزایش پروتئین گندم کیفیت نانوایی آن را افزایش می دهد . زمان مصرف کود ازته در تعیین مقدار پروتئین گندم حائز اهمیت است.اگر کود ازته قبل از گلدهی جذب گیاه شود بیشتر محصول را افزایش می دهد تا درصد پروتئین آن و اگر کود ازته بعد از گلدهی جذب گیاه شود بیشتر درصد پروتئین و در واقع یعنی کیفیت محصول را افزایش می دهد. بنابراین دادن کود ازته بعد از گلدهی کیفیت محصول و درصد پروتئین را افزایش می دهد که این کار را می توان با محلول پاشی کود اوره نیز انجام داد. در مورد کودهای پتاسه گزارشهای نتایج حاصل از تجزیه خاک در آزمایشگاهها دلالت بر کمبود شدید پتاسیم در اکثر خاکهای زراعی دارد . و با توجه به نیاز گندم به کود پتاسه ه مقدار آن در حد نیاز گیاه به کود ازته است رفع کمبود آن را با افزودن کودهای پتاسه همراه کودهای پایه ضروری می سازد نقش پتاسیم در بهبود کیفی محصول و افزایش عملکرد و محافظت گیاه در برابر عوامل نامساعد محیطی امر مسلم و ثابت شده ای است.
اثر پتاسیم بر روی محصول گندم

تحمل گیاه به شوری رابیشتر می کند ،مقاومت گیاه را در برابر کم آبی افزایش می دهد ،مقاومت گیاه را در برابر آفات و بیماری ها زیاد می کند ، راندمان آب آبیاری و کودهای ازته را بالا می برد ، عمل فتوسنتز را زیاد می کند ، تنش رطوبتی را کاهش می دهد.

کارآیی تعرق گیاه در شرایط تنش آبی را به دلیل افزایش تعداد و قطر دسته های آوندی افزایش می دهد.
زمان و روش مصرف کودهای میکرو(عناصر کم مصرف) :: عناصر کم مصرف با وجود نیاز خیلی کمی که گیاه به آنها دارد اهمیت زیادی برای گیاه دارند . مهمترین این عناصر عبارتند از روی- آهن- مس و منگنز می باشد . این عناصر به صورت کودی غالبا به صورت سولفات روی- سولفات آهن – سولفات مس و سولفات منگنز در دسترس می باشند که بایستی با توجه به نتایج آزمایش خاک قبل از کاشت به صورت پایه به مزرعه داده شود در غیر این صرت می توان با محلول پاشی کود میکرو با غلظت 3 تا 6 در هزار بسته به نوع آن در مراحل پنجه دهی یا اوائل ساقه رفتن تا گلدهی اقدام به پاشش در مزرعه نمود.