بیمه محصولات کشاورزی

مقدمه  بخش کشاورزى در اقتصاد کشورهاى در حال توسعه به خصوص ایران به  سبب در برگرفتن فعالیت جمع کثیرى از جمعیت جا یگاه ویژه اى دارد  (فائو،1998). با توجه به شرایط طبیعى و اقتصادى کشور ما، مخاطراتى که سرمایه گذارى در بخش کشاورزى را تهدید مى کند بسیار جدى است . کشاورزى فعالیتى سرشار از مخاطرات است. در این فعالیت انواع مخاطرات طبیعى، اجتماعى، اقتصادى، و مخاطره آمیز فعالیتهاى کشاورزى شیوه ها و طرق متفاوتى را به منظور کاهش مخاطره به کار گرفته اند که از بین آنها سه شیوه اصلى اجتناب از مخاطرات اجتناب پذیر، پیشگیرى از مخاطرات از طریق اصلاح و بهبود تسهیلات و فنون و سازمان و سهل انگارى برخى از مخاطرات غیر قابل اجتناب و غیر قابل پیشگیرى و نتیجه چاره اندیشى براى ساز و کار هاى جذابى عمومیت دارد (برزنده،1378). بر اساس هریک از این رویکردها چارچوب هاى عملیاتى خاص تدوین شده است که بروى هم شکل گیرى نظام هاى بیمه محصولات کشاورزى در کشور هاى مختلف متناسب با شرایط اقلیمى و اقتصادى – اجتماعى کشورها منجر شده است . مجموعه اطلاعات موجود بازگوى آن است که کار بست این سیاست ها در بسیارى از کشورها از طریق کاهش مخاطره  آمیزى فعالیت ها و افزایش تولید  صادرات محصولات کشاورزى را فراهم ساخته است . همین طور بخش کشاورزى در کشور با تامین حدود 26 درصد تولید ناخالص ملى ( GNP) ، 25 درصد اشتغال نیروى کار بیش از 80 درصد نیازهاى غذایى ، 26 درصد صادرات غیر نفتى و حدود 90 درصد نیاز صنایع به محصولات کشاورزى به عنوان مهمترین بخش اقتصادى و محور برنامه هاى توسعه اقتصادى اجتماعى  کشورها مطرح است(سازمان مدیریت و برنامه ریزى،1384). با وجود اهمیت بخش کشاورزى در اقتصاد کشور، فعالیت در این بخش نسبت به سایر فعالیت هاى تولیدى و اقتصادى تفاوتهایى دارد، از جمله اینکه فعالیت در بخش کشاورزى به علت اتکاء زیاد بروى طبیعت ،ذاتاً فعالیتى پرخطر و تداوم با ریسک محسوب مى شود (سجادى،1378). در بین سیستم هاى مختلف حمایت از تولید کنند گان بخش کشاورزى و دامدارى و جبران زیانها و خسارات آنها، بیمه محصولات کشاورزى و دام به عنوان یکى از ابزارهاى حمایتى مناسب جهت حمایت از منابع مالى تولیدکنندگان و سرمایه گذاران این بخش ها در هنگام بروز  حوادث قهرى و طبیعى، از سوى صاحب نظران علوم اقتصادى کشورها مورد تاکید جدى قرار گرفته است و در نظام هاى مختلف کشاورزى مورد تاکید جدى قرار گرفته است و در نظام هاى مختلف کشاورزى و دامدارى اکثر کشورهاى در حال توسعه و توسعه یافته جهان اعمال مى شود ( ترکمانى،1377). منبع: وب سایت انجمن ترویج و آموزش کشاورزی

اهمیت و ضرورت توجه به بیمه محصولات کشاورزى

تولید کشاورزى یکى از پر مخاطره ترین فعالیت هاى اقتصادى است. بلایاى طبیعى، آفات نباتى، انواع بیمارى هاى گیاهى، تغییرات ناگهانى دما و گاه حتى بى موقع ممکن است خسارت زیادى به کشاورزان وارد کند و از آنجا که بخش مهمى از تولید کنند گان کشاورزى ،بویژه در کشورهاى در حال توسعه جهان، توان مالى محدودى دارند گاه حتى کمترین خسارت ممکن است آنها را از هستى ساقط کند. شرایط زندگى فلاکت بارى را بر آنها تحمیل کند. به همین دلایل است که بیمه محصولات  کشاورزى را مى توان یکى از اهرمهاى توسعه کشاورزى دانست ، زیرا با استفاده از این ساز و کار نه تنها مى توان از طریق پس اندازى هاى اندکى که انبوه کثیرى از کشاورزان به عنوان حق بیمه مى پردازند، خسارت وارد به کشاورزان خسارت دیده جبران کرد، بلکه بوسیله آن مى توان امنیت بیشترى را براى تولید کنندگان کشاورزى فراهم آورد .آنچه مسلم " بیمه محصولات کشاورزى" نقش بسیار موثرى به ویژه در دوران گذر کشاورزى از ویژگى هاى کشاورزى سنتى به کشاورزى تجارتى ایفا مى کند وابسته در کشور به دلیل موقعیت جغرافیایى آن با ابعاد تشدید شده اى از مخاطرات تولیدى در بخش کشاورزى روبروست که اهمیت ضرورت توجه جدى تر به سازوکار بیمه کشاورزى را رو آن چند برابر مى سازد(صندوق بیمه محصولات کشاورزی1378).

خطرات غالب در نظام هاى کشاورزى مختلف با هم تفاوت مى کنند . اما حتماً منصفانه است ، اگربگوییم کشاورزان کشورهاى در حال توسعه در معرض بیشتر خطرها هستند و کشاورزان کم درآمد ، به ویژه در مناطق توسعه نیافته بیش از همه به خطر مى افتند  براى مقابله با این خطرات ، کشاورزان و جوامع روستایى و همچنین برنامه ریزان کشورهاى مختلف طیفى از برنامه هاى مهار خطر به وجود آورده اند. از جمله این برنامه ها، دخالت دولتها در مهار خطر از طریق بیمه محصولات زراعى است تا در مقابل  زیانهاى ناشى از سوانح طبیعى از کشاورزان حمایت کنند و بدین سان به حفظ سطح درآمد بهره ورى آنان مدد رسانند(فردوسی1373).

امنیت اقتصادى که از بیمه محصولات کشاورزى تامین مى شود مى تواند دست کم چهار هدف مهم زیر را برآورده سازد :

1-ایجاد شرایط و فضاى این لزوم براى جذب سرمایه در بخش کشاورزى

2-تامین عدالت اجتماعى

3-مقابله با فقر و آسیب پذیرى بویژه در مورد دهقانان و کشاورزان متوسط و کوچک از طریق تضمین ثبات درآمد کشاورزان

4-کمک به فراهم سازى شرایط توسعه پایدار کشاورزى(رحمانی1378).

 مفهوم بیمه کشاورزى:

بیمه محصولات کشاورزى در تئورى یک مکانیزم مشارکت در پذیرش ریسک است .اما عمل یک ابزار هزینه بر جهت انتقال ریسک از کشاورزان و تولید کنند گان به بیمه گران دولتى یا خصوصى مى باشد . بیمه کشاورزان نوعى بیمه است که به موجب آن محصولات کشاورزى در مقابل مخاطرات جوى مانند تگرگ ، طوفان، سیل، صاعقه، یخبندان و گرمازدگى و بیمارى هاى نباتى و حوادثى مانند آتش سوزى مورد پوشش قرار مى گیرند و خسارت مالى وارد به کشاورز بیمه گذار در دوره کاشت ، داشت و برداشت تا میزان مورد تعهد بیمه گر جبران مى شود ( فرجادى،1376).

بیمه محصولات کشاورزى در مفهوم وسیعتر نوعى تامین پوشش حمایتى براى انواع محصولات زراعى و باغى، دامى، زنبور عسل، کرم ابریشم، آبزیان پرورشى، طرحهاى جنگلدارى، مرتع دارى و آبخیز دارى در مقا بل خسارتهاى ناشى از سوانح طبیعى و حوادث قهرى نظیر تگرگ ، طوفان ، خشکسالى، زلزله، سیل، سرمازدگى، یخبندان، آتش سوزى، صاعقه، آفات و امراض نباتى عمومى و قرنطینه اى و امراض حیوانى و قرنطینه اى مى باشد که به موجب عقد قرارداد و بیمه گذار با شرکت یا سازمان بیمه گر.در صورت بروز حوادث و وارد آمدن خسارت ، بیمه گر موظف به جبران خسارت مالى بیمه گذار تا میزان مورد قرارداد و براى خطر قید شده و مندرج در قرارداد بیمه مى باشد (نعیمى نظام آبادى،1377).

نقش بیمه محصولات کشاورزى در توسعه کشاورزى

از آنجا که در ایران با رشد سریع جمعیت ، تقاضا براى مواد غذایى افزایش یافته است . سرمایه گذارى جدید در بخش کشاورزى و افزایش سطح زیر کشت مناطق در معرض خطرات طبیعى، در حال گسترش است. در مسیر سرمایه گذارى هاى جدید ، خطراتى وجود دارند که هر سرمایه گذار را با تهدید مواجه مى کند. از سوى دیگر طبیعت نیز به کسانى که مناطق در معرض خطرات طبیعى را زیر کشت مى برند مخاطراتى سهمگین تحمیل مى کند که قابل پیش بینى و کنترل نیستند. بنابراین براى اینکه کشاورزان با اطمینان خاطر نسبت به تقلیل و بکارگیرى شیوه هاى جدید تولید و همچنین گسترش سطح زیر کشت اقدام کننده بیمه محصولات کشاورزى مورد توجه قرار مى گیرد. از آنجا که فعالیت کشاورزى اتکاء به طبیعت  دارد ، بنابراین با خطرات بى شمار طبیعت  نیز روبروست. طوفان تند، باد، سیل، یخبندان تگرگ و... نمونه ها یى از خطرات طبیعى کشاورزى هستند ( میلانی1375).

بیمه محصولات کشاورزى براى از بین بردن خطرات نقشى ندارد. بلکه به منظور سر شکن کردن خطر در طول زمانهاى مختلف بکارگرفته مى شود . سر شکن کردن خطر در طول زمان به این شکل صورت مى گیرد که کشاورز با پرداخت حق بیمه، زیان ناشى از وقوع خطر را در طول زمان تقسیم مى کند. به این دلیل حق بیمه را قیمت تامین و ایجاد امنیت براى کشاورزى نیز نامیده اند. اولین اثر مثبتى که در توسعه کشاورزى، نقش آن بروى کشاورزان ریسک گریز است. یک کشاورز ریسک گریز در صورتى که ، پوشش هاى بیمه اى مورد حفاظت قرار بگیرد و مانند آن است که در فعالیتى بدون ریسک به فعالیت  مى پردازد. شرکت فعالیتهاى  همراه با ریسک تنها همراه با افزایش ریسک پذیرى کشاورزان و تشویق آنان به پوشش هاى بیمه اى امکانپذیر مى باشد.

نقش دیگر بیمه محصولات کشاورزى در افزایش سرمایه گذارى در بخش کشاورزى است، باید توجه داشت که هزینه هاى اقتصادى ریسک محدود به خسارت غیر منتظره ناشى از آن نیست. وجود ریسک بوجود آمدن فضاى عدم اطمینان  میشود و این براى تاثیر گذارى بر قیمت هاى سایه اى، هزینه هاى نامرئى اضافى را بر کل اقتصاد، بطور اعم  و بر بخش کشاورزى به طور اخص تحمیل مى کند. ریسک و به تبع آن عدم اطمینان با بالا بردن  نا اطمینانى و در نتیجه کاهش نرخ بهره ورى انتظارى موجب پایین آمدن بهره ورى نهایى سرمایه گذشته و بر تخصیص سرمایه ها بین فعالیتهاى مختلف اثر مى گذارد . به عبارت دیگر عامل ریسک موجب نا کارایى در تخصیص بهینه سرمایه هاى موجود به سرمایه گذارى هاى کشاورزى و کند شدن روند توسعه سرمایه گذارى هاى جدید مى شود .

بیمه محصولات کشاورزى علاوه بر آنچه که در بالا عنوان شد در موارد ذیل نیز تاثیر داشته است :

1-                  تامین نیروى انسانى براى بخش کشاورزى

2-                 ثبت درآمد کشاورزان که به نوبه خود به تثبیت اقتصادى کمک مى کند .

3-               گسترش تکنولوژى جدید در بخش کشاورزى ( نعیمى نظام آبادى 1370)

بیمه محصولات کشاورزى و ترویج کشاورزى

از فعالیتهاى آینده ترویج کشاورزى را مى توان تدوین اقدامات حمایتى دانست که باز پرداخت وام بانکى کشاورزان بیمه شده را بهبود دهد . بدین معنى که اگر کشاورزان متحمل زیان شوند ، در صورت برخوردارى از بیمه کشاورزى قادرند به تعهدات خود عمل نمایند. بعلاوه این برنامه نشان مى دهد . بیمه محصولات زراعى از نظر جمع آورى اطلاعات مربوط به میزان در خطر افتادن کشاورزان، که از طرف موسسات وام دهنده در تصمیم گیرى براى افزایش یا عدم  افزایش وام استفاده قرار مى گیرد اثرات مثبتى به بار مى آورد. ارتباط تنگاتنگ بین برنامه هاى ترویج کشاورزى و بیمه محصولات زراعى تنها در صورتى مى تواند انگیزه اى براى پذیرش تکنولوژى از سوى روستاییان قرار گیرد که مولفه هاى زیر را به همراه داشته باشد.

1-                  با فعالیتهاى اطلاع رسانى ترویج ، روستاییان از خطر گریزان باشند و درک درستى از فواید بیمه محصولات کشاورزان و مفاهیم منبعث از آن داشته باشند .

2-                 تکنولوژى به تازگى در منطقه شناسانده شده باشند .

3-               کشاورزان نتوانسته باشند از تمام ظرفیت تولیدى خود استفاده کنند و از این رو امکان سرمایه گذارى بیشترى وجود داشته باشد (متین 1374).

بیمه کشاورزى در ایران از زمانى موفق به عملکرد بهینه خواهد شد که نه تنها بر اساس اصول بیمه بلکه بر اساس کمک و تعاون متقابل اجرا شود و از نهادهاى سنتى مانند تعاونى ها، شوراى روستا به عنوان حلقه ارتباط با کشاورزان خرده پا استفاده کند و از سوى دیگر سیاست هاى مناسب حمایتى کشاورزى را بطور موازى و هماهنگ با بیمه محصولات زراعى اجرا شرکت همه کشاورزان را در برنامه بیمه اجرا مى نماید. در کشور ما با استفاده  از زمینه تاریخى  و کارت هاى اقتصادى و اجتماعى خاص، مى توان با ادغام نظام ها و نهادهاى سنتى در برنامه بیمه محصولات کشاورزى ، نقش مهمى در کمک به کشاورزان خرده پا ، ایجاد ظرفیت  هاى جدید ، افزایش کارایى و ایجاد رضامندى ایفاء نمود . بعلاوه  دولت نیز باید از نظر مالى و سیاست هاى به هنگام کشاورزى ، از اجراى این برنامه ها حمایت کند ( میلانى،1375).

براى برنامه ریزى جهت ایجاد ساختار مناسب بیمه اى در کشور باید اهداف زیر را به گونه اى مناسب دنبال نمود

1-      تعین نیاز مناطق به بیمه محصولات زراعى –نیاز سنجى در ارتباط با نوع محصولات کاشته شده توسط  زارعین هر منطقه

2-     شناسایى اولویت محصولاتى که باید بیمه شوند

3-   تعریف جامع خطرات بیمه پذیر

4-   ارایه فرمولى مناسب و واقع گرایانه براى پرداخت غرامت

5-   تخمین نیاز هاى مالى

6-   شناسایى نیاز هاى سازمانى و انگیزشى کارکنان بیمه محصولات

7-   عادلانه کردن حق بیمه با توجه به تفاوت ریسک بین پرداخت کنند گان حق بیمه کشاورزان ، در جهت تحقق بیشتر عدالت در صنعت بیمه محصولات کشاورزى

8-   ارایه طرحها یى براى بیمه هاى جدید کشاورزى و تنوع بیشتر در خدمات بیمه اى بخش کشاورزى و در نهایت کوشش عدالت در صنعت بیمه محصولات کشاورزى

9-    هماهنگى بین صندوق بیمه محصولات کشاورزى و بیمه ایران بطور کلى عوامل اجرایى بیمه محصولات کشاورزى

در ایران شناخت عینى از مناطق روستایى و خرده فرهنگ دهقانى ندارد و در این زمینه آموزشهاى خاصى به آنان عرضه نشده است . در بیمه هاى شهرى مثل بیمه عمر یا انواع بیمه هاى مهندسى و تجارتى ، این فصل به دلیل گسترده فعالیت بیمه در شهرها کمتر به چشم مى آید . وجود سایر اشکال بیمه در سطح روستا ها کمک موثرى در ترویج بیمه محصولات بحساب مى آید .هر چه پوشش بیمه اى براى کشاورزى جامع تر باشد و بخش بیشترى از دارایى هاى او را پوشش دهد امکان فعالیت بیمه محصول بیشتر شده و پذیرش  زارع آسانتر خواهد بود (جابرى،1373).