یارانه ها در محصولات کشاورزی - بخش اول

“با نظرات و پیشنهادات سازنده خود ما را یاری نمایید”

Mobile: [phone]

Email: [e-mail]

امروزه بیشتر بحث محافل اقتصادی ایران مربوط به یارانه‌ها و اجرایی شدن آن می‌باشد بطوریکه بسیاری از جهت‌گیری‌های اقتصادی ما را تحت تأثیر قرار داده است. از این رو بر آن شدیم از منظری متفاوت به آن نگاه کرده و مزیت‌ها و معایت آن بر محصولات کشاورزی را بررسی کنیم

سیاست‌های حمایتی کشاورزی

در حال حاضر دولت‌های اکثر کشور‌های صنعتی از نوعی سیاست‌های حمایتی کشاورزی یا یارانه‌ها استفاده می‌کنند. معمولاً چنین یارانه‌هایی با هدف تسریع توسعه اقتصاد ملی، کمک به کشاورزان فقیر یا روستایی یا افزایش استقلال غذایی و انرژی ملی صورت می‌گیرد. احتمالاً یکی از مقبول‌ترین و موجه‌ترین دلایل برای ارایه یارانه‌ها، تضمین تولیدات داخلی در زمان بروز منازعات سیاسی یا بی‌ثباتی می‌باشد. روش‌های بکارگیری چنین سیاست‌هایی در کشور‌های مختلف کاملاً متنوع می‌باشد، اما هدف تمام آن‌ها، تنظیم و تغییر بازار در راستای کمک به افزایش درآمد‌های فردی و ملی می‌باشد.

در بعضی موارد، حداقل قیمت محصولات تولیدی کشاورزان توسط دولت ضمانت و بیمه می‌شود. چنانچه کشاورزان به دلایلی نظیر افزایش غیر مترقبه تولید، مجبور شوند محصولات خود را با قیمتی کمتر به فروش برسانند، دولت موظف به پرداخت نقدی تفاوت قیمت از پیش تعیین شده و قیمت بازار می‌باشد. بنابراین همیشه کشاورزان، فارغ از مسائل مربوط به تقاضای بازار، ضمانتی با حداقل قیمت نسبت به تولیدات خود دارند. همچنین ممکن است قیمت داخلی محصولات کشاورزی بدون در نظر گرفتن قیمت بازار بین‌المللی و به شکل قرار دادی و دلخواه تثبیت شود و دولت‌ها تفاوت قیمت بازار بین‌المللی و بازار داخلی را از مصرف‌کنندگان دریافت کنند. به چنین روشی، معادل یارانه مصرف کننده (consumer subsidy equivalent) گفته می‌شود و اثر آن بر شهروندان فقیر شدید‌تر از شهروندان ثروتمند می‌باشد. از آنجا که درصد بیشتری از درآمد یک شهروند فقیر صرف غذا می‌شود (شهروندان ثروتمند مازاد درآمد خود را صرف تفریح، رفاه و ... می‌کنند)، هرگونه افزایش قیمت مواد غذایی تأثیر شدید‌تری بر بودجه اقتصادی خانواده‌های فقیر خواهد داشت.

برنامه حــــمایتی دیـــگری کــه در ایالات متحــده به اجــرا در مــی‌آیــد یــارانه مـــنابع طــبیعی (subsidizing of natural resources) می‌باشد. بر اساس این برنامه، کشاورزان به منابعی دست می‌یابند که توسط دولت و با قیمتی کمتر از بازار، تولید و بین آن‌ها توزیع می‌شود. به عنوان مثال، کشاورزان کالیفرنیا آب آبیاری را با قیمتی کمتر از 10 درصد آنچه برای دولت تمام شده و با ارزشی برابر 1 درصد ارزش واقعی آن در بازار دریافت می‌کنند.

در بعضی کشور‌ها و از جمله ایالات متحده، در بعضی زمین‌های زراعی کشت انجام نمی‌شود و به کشاورزان پول پرداخت می‌شود. این امر باعث افزایش نیاز به زمین‌های کشاورزی و نیز کاهش عرضه محصولات می‌شود که قیمت‌ها را افزایش می‌دهد و باعث اعمال فشار بر مصرف‌کنندگان می‌شود. در بسیاری از کشور‌ها قوانین محدودیت واردات وجود دارد ه از طریق اعمال مالیات‌های سنگین برای واردات محصولات کشاورزی بیش از یک حد خاص، واردات این محصولات از کشور‌های دیگر به شدت کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، در ایالات متحده، واردات نیشکر از سایر کشور‌ها با محدودیت‌های تجاری روبروست که همین امر باعث شده قیمت شکر در بازار‌های داخلی ایالات متحده به طور مصنوعی بسیار بیشتر از قیمت ان در بازار بین‌المللی باشد. اقتصاددانان کشور‌های صنعتی در مورد محدودیت‌های واردات و تأثیر آن بر بــازار بین‌المــللی و تولیــد محصــولات کشــاورزی اتفاق نــظر ندارند و بعضــی از آن‌ها با اعــمال چنــین محدودیت‌هایی مخالف هستند.

این دسته معتقدند که اگر قرار است مصرف‌کنندگان بتوانند مواد غذایی خود را با قیمت کمتر و از منابع خارجی تأمین کنند، باید این امکان بدون هیچگونه مالیات و جریمه‌ای برای آنان فراهم شود. اما گروهی که موافق این محدودیت‌ها هستند اعلام می‌کنند که باز کردن بازار‌های داخلی، به کشاورزان خرده‌پای کشور‌های صنعتی لطمه می‌زند و باعث ورشکستگی بسیاری از خانوده‌های کشاورزان می‌شود. در حالی که همین گروه که تصدیق می‌کنند بسیاری از برنامه‌های یارانه‌ای در واقع به کشاورزان بزرگ بیش از کشاورزان خرده پا کمک می‌کند، خود هیچ‌ گزینه عملی برای کمک به کشاورزان خرده‌پا ارائه نمی‌کنند.

با وجودی که در ایالات متحده یارانه‌های کشاورزی اغلب به منظور کمک و یاری مستقیم به کشاورزان خرده‌پا، طراحی و اجرا شده‌اند، اما واقعیت این است که کشاورزان بزرگ از این یارانه‌‌ها بیشتر سود برده‌اند. از آنجا که در ایالات متحده بیشتر یارانه‌ها بر اساس مقدار کمی تولید ( در واحد سطح) و نه اندازه مزرعه تخصیص می‌یابند، مزارعی که تولید بیشتری دارند (همانند مزراع بزرگ با مکانیزاسیون پیشرفته) بیش از مزراع کوچک از این یارانه‌ها بهره می‌گیرند. نمی‌توان گفت مزارع کوچک و کشاورزان خرده‌پااز این یارانه‌ها بهره‌مند نمی‌شوند، اما قسمت عمده این یارانه‌ها به سوی گروهی سرازیر می‌شود که هدف طراحان یارانه‌ها کمک به آن‌ها نبوده است. بعضی اقتصاددانان معتقدند، اگر هدف از ارایه یارانه حفظ مزراع کوچک است، منطقی‌تر ان است که به کشاورزان بر اساس معیار‌های کیفی . نه بر اساس مقدار تولید مزرعه، یارانه‌هایی به صورت مستقیم پرداخت شود.

یکی دیگر از امتیارات این یارانه‌ها، رسیدن به خودکفایی در کشاورزی می‌باشد که با تولید مقدار محصولات کشاورزی به‌دست می‌آید. خودکفایی کشاورزی به‌ویژه هنگام بروز منازعات و جنگ‌ها و هنگامی که دسترسی به منابع غذایی خارجی امکانپذیر نیست، اهمیت می‌یابد. اما، ممکن است مقداری از این یارانه‌ها باعث تولید بیش از حد محصولات کشاورزی شود که یا این محصولات کشاورزی صرف تغذیه دام‌ها شده و یا توسط دولت‌ها با قیمتی کمتر به بازار‌های بین‌المللی ارایه می‌شود. وارد شدن این محصولات کشاورزی به بازار‌های بین‌المللی قیمت جهانی این حصولات را کاهش خواهد داد که این امر خود دو پیامد به دنبال دارد. نخست، باعث افزایش اختلاف قیمت تضمین شده محصولات و قیمت محصولات در بازار بین‌المللی می‌شود که هزینه‌های دولت‌ها را افزایش می‌دهد.دوم باعث کاهش سود و درآمد کشاورزان کشور‌های دیگر می‌شود. این موضوع به‌ویژه هنگامی صادق است که مازاد تولیدات غذایی با پرداخت یارانه صادراتی همراه شود. در این برنامه‌ها به بسیاری از تولیدات غذایی کشور‌های صنعتی یارانه تخصیص می‌یابد و بر اساس آن قیمت این محصولات حتی ارزان‌تر هم می‌شود. این امر به نوبه خود عرضه این محصولات را در کشور‌های در حال توسعه افزایش و قیمت ان‌ها را کاهش می‌دهد، که هر چند ممکن است برای ساکنان شهر‌ها در این کشور‌ها مطلوب باشد، ولی باعث وارد آمدن زیان‌های هنگفتی به کشاورزان و روستاییانی می‌شود که باید در رقابت با بازار‌های محلی، محصولات خود را با قیمتی بسیار کمتر از آنچه انتظار داشته‌اند به فروش برسانند.

هدف اصلی قیمت‌‌های حمایتی، حفظ قیمت‌های بالای داخلی حتی در شرایط پایین بودن قیمت‌های جهانی می‌باشد. این امر باعث افزایش سود کشاورزان داخلی و همچنین افزایش ثبات بازار داخلی از طریق حفظ بازار ملی از نوسانات بین‌المللی می‌شود. متأسفانه در حالی که از سرمایه‌گذاری‌های ملی کشاورزی در ایالات متحده و دیگر کشور‌های صنعتی حفاظت و حمایت می‌شود، کشاورزان کشور‌های در حال توسعه با مشکلات جدی در مورد ثبات بازار محصولات خود دست به گریبان هستند. سرمایه‌گذاری این کشاورزان مورد حمایت و حفاظت دولت‌های انان قرار نمی‌گیرد و همین مسأله باعث فشار به این افراد برای کاهش قیمت‌ها برای جمعیت شهر نشین این کشور‌ها می‌شود. به همین دلیل کشاورزان کشور‌های در حال توسعه به تغییر قیمت بازار و میزان تولید که ناشی از عوامل غیر قابل کنترل همچون تغییرات آب و هوایی یا ثبات سیاسی می‌باشد، بسیار حساس و آسیب‌پذیر هستند. این کشاورزان هنگامی که تولیدات آن‌ها از طریق اعمال تعرفه‌‌های مالیاتی وارداتی سنگین از بازار کشور‌های صنعتی حذف می‌شوند نیز متحمل خسارت می‌شوند.

اگر قیمت‌های حمایتی حذف شوند چه اتفاقی می‌افتد؟ از انجا که تمام محصولات کشاورزی در این شرایط در بازار جهانی در دسترس خواهند بود، نوسان قیمت آن‌ها نسبت به حال حاضر بسیار کمتر خواهد بود. علاوه بر این تولید جهانی محصولات کشاورزی به سمت کشور‌های در حال توسعه که شرایط اقلیمی برای رشد محصولات کشاورزی در طول سال مطلوب و هزینه‌های کارگری اغلب ارزان است، تغییر می‌کند. این امر پایه اقتصادی کشور‌های در حال توسعه را تقویت خواهد کرد، زیرا سهم کشاورزی در تولید ملی کشور‌های فقیر و در حال توسعه بسیار بیشتر از کشور‌های ثروتمند صنعتی ‌می‌باشد. چنین روندی باعث حذف بسیاری از کشاورزان کشور‌های صنعتی از گردونه فعالیت می‌شود و بنابراین حذف قیمت‌های حمایتی در این کشور‌ها در آینده نزدیک امکانپذیر نیست. البته کشور‌های صنعتی بدون حذف قیمت‌های حمایتی می‌توانند از طریق حذف یارانه‌های صادراتی، کشور‌های در حال توسعه را در جهت خودکفایی بیشتر آن‌ها یاری دهند. این امر کشاورزان کشور‌های در حال توسعه را برای تولید و فروش بیشتر حتی در بازار‌های داخلی تشویق خواهد کرد.

یکی از مباحثات علیه حذف محدودیت وارداتی و بنابراین افزایش تجارت جهانی محصولات کشاورزی این است که این امر به شکلی اجتناب ناپذیر باعث فشار به بسیاری از کشور‌های در حال توسعه برای افزایش تولید می‌شود. این مسئله باعث روی آوردن هر چه بیشتر کشاورزان به کشت خالص محصولات اقتصادی می‌شود. کشت خالص به روش‌های مکانیزه و صنعتی، به نوبه خود باعث مصرف هر چه بیشتر آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها می‌شود که بالقوه برای محیط زیست بومی خطرناک و زیان‌بار است. از طرف دیگر، اگر افزایش تولید در نظام‌های کشاورزی بومی صورت بگیرد، با تغییر جغرافیایی تولید کشاورزی به سمت کشور‌های در حال توسعه، مصرف جهانی مواد شیمیایی کشاورزی کاهش خواهد یافت، زیرا کشور‌های صنعتی مصرف‌کننده‌های اصلی این مواد شیمیایی می‌باشند. احتمال وقوع کدامیک از این دو نگره بیشتر است؟ پاسخ این پرسش به اقتصاد بستگی دارد، زیرا همیشه اقتصاد نیروی محرک بازار است و افزایش تقاضا است که کشاورزان را برای استفاده از وسیله‌ای که بتواند تولیدات آن‌ها را افزایش دهد، تشویق می‌کند.

در بعضی موارد، یارانه‌ها می‌توانند باعث تشویق روش‌هایی شوند که برای محیط زیست و بوم‌نظام‌ها زیانبار و مخرب هستند. به عنوان مثال، یارانه استفاده از نهاده‌های کشاورزی نظیر آب آبیاری، آفت‌کش‌ها و کود‌ها می‌توانند باعث مصرف بیش از حد و اتلاف نهاده‌ها شده و به شور شدن خاک، تخریب آن و آلودگی محیط زیست منتهی می‌شود. اختصاص یارانه به تولیدات دامی و کشاورزی از طریق برنامه‌هایی نظیر هزینه اندک چرای مراتع عمومی یا مالیات‌های سبک برای قطع درختان جنگلی باعث تشویق کشاورزان به چرای بیش از حد مراتع و استفاده از روش‌هایی می‌شود که برای محیط زیست زیانبار هستند. وقتی به چنین روش‌هایی یارانه اختصاص یابد، سازگاری کشاورزان با روش‌های کشاورزی پایدار و ارگانیک که بر اساس اصل بوم شناسی بنا شده‌اند، حاصلی جز شکست اقتصادی نخواهد داشت. روشن است که نظام‌های کشاورزی پایدار تنها در شرایطی فراگیر و پذیرفته خواهند شد که ساختار‌های سیاسی و اقتصادی از آن‌ها پشتیبانی کنند و کشاورزان هنگام روی آوردن به نظام‌های کشاورزی پایدار محتمل خسارت و زیان اقتصادی در مقایسه با روش‌های غیر پایدار نشوند.

مثال کاربردی: یارانه تولید قند در ایالات متحده

تولید داخلی قند و شکر در ایالات متحده در آغاز قرن هجدهم و هنگامی که دولت تعرفه‌های گمرکی شدیدی برای بسیاری از محصولات و از جمله شکر این شور وضع نمود، آغاز شد تا درآمد قابل توجهی از این طریق برای این کشور نو پا به‌دست آید. در آن زمان صنایع کوجک تولید قند و شکر آغاز به کار نمود و مقدار کافی قند و شکر برای نیاز داخلی تولید نمود که قیمت این محصول بسیار کمتر از قند و شکر وارداتی بود که هزینه مالیاتی سنگینی داشت. اما هنگامی که تولید جهانی شکر در دهه 1930 به نحو چشمگیری افزایش یافت، قیمت جهانی این محصول آنچنان کاهش یافت که حتی تعرفه‌های گمرکی ایالات متحده نیز نمی‌توانست از تولید داخلی این محصول حمایت کند. تولید کنندگان بر صاحبان صنایع قند و شکر بر گنگره فشار وارد آوردند تا قوانینی را برای حمایت مزارع و صنایع آن‌ها در مقابل ورشکستگی تدوین نمایند.

 قانون قند مربوط به سال 1934 که در دهه 1980 به لایحه کشاورزی الحاق شد تعرفه‌‌های گمرکی شدیدی بر واردات قند و شکر از سایر کشور‌ها به ایالات متحده اعمال نمود. در قانون کشاورزی و غذا سال 1981 یک برنامه وام داخلی در  نظر گرفته شد که بر اساس ان برای قند و شکر یک قیمت حمایتی تعیین گردید. این امر در راستای حمایت و پشتیبانی از کشاورزان صورت گرفت. همچنین این قانون یک نظام محدود وارداتی را برای حذف رقابت تولید کنندگان داخلی با تولید کنندگان کشور‌های در حال توسعه و تضمین قیمت بالای قند و شر تولید داخلی فراهم نمود.

تخصیص یارانه‌های قند و شکر تنها در ایالات متحده اعمال نمی‌شود در ژاپن و بسیاری از کشور‌های اروپایی نیز به توید قند داخلی یارانه تخصیص می‌گیرد و وجود این یارانه‌های بین‌المللی، خود مهمترین دلیل بر حفظ یارانه‌ها در ایالات متحده برای تولید قند می‌باشد. اما نظرات موافق و مخالف بسیاری در مورد تخصیص یارانه برای تولید قند در ایالات متحده وجود دارد.

واکنش تولید‌کنندگان قند و حمایت‌کنندگان آن‌ها

سرسخت‌ترین مدافعان یارانه قند و شکر، خود کارخانجات و صنایع قند و شکر می‌باشند. آن‌ها اظهار می‌دارند که قیمت قند و شکر در ایالات متحده را نمی‌توان با قیمت‌های سایر کشور‌ها مقایسه نمود. زیرا بسیاری از کشور‌های دیگر نیز برای این محصول یارانه اختصاص می‌دهند. آن‌ها بیان می‌کنند که در صورتی می‌توانند با کشاورزان دیگر کشور‌ها در این زمینه رقابت کنند که سایر کشور‌ها به کشاورزان خود برای تولید بیش از نیاز قند یارانه ندهند تا کشاورزان این کشور‌ها نتوانند مازاد تولید خود را با قیمتی ارزان در بازر‌های جهانی عرضه کنند. اگر تمام کشور‌ها همزمان یارانه‌های خود را حذف کنند، ایالات متحده نیز می‌تواند یارانه‌های خود را بدون ترس از خسارت به تولیدات داخلی خود حذف کند.

کشاورزان و صاحبان صنایع قند به نکات زیر اشاره می‌کنند:

1-      سیاست‌های فعلی ایالات متحده در مورد قند و شکر، تضمین‌ کننده منبعی قابل اطمینان و قیمت‌های باثبات برای مصرف‌کنندگان آمریکای شمالی می‌باشد. برای تدام این حمایت‌ها، آن‌ها به افزایش شدید قیمت قند که هنگام انقضای قانون گمرکی 1934 در سال 1974 رخ داد اشاره می‌کنند.

2-      مصرف‌کنندگان در ایالات متحده نسبت به تمام کشور‌های صنعتی و از جمله اتحادیه اروپا قیمت کمتری برای قند پرداخت می‌کنند.

3-      می‌توان مصرف‌کنندگان تجاری قند را در ایالات متحده نسبت به منابع قابل اتکای قند در زمان نیاز، مطمئن ساخت.

4-      تولید داخلی در ایالات متحده بیش از 400000 موقعیت شغلی تأمین می‌کند و حدود 40 میلیون دلار در سال به دولت مالیات می‌پردازد.

واکنش مخالفان تخصیص یارانه برای قند

پس چرا بسیاری از مردم مخالف یارانه قند در ایالات متحده هستند؟ اگر قیمت حمایتی دولت باعث تضمین منبع مطمئنی از قند با قیمت‌های ثابت و پایین و تأمین فرصت‌های شغلی بسیار می‌شود، پس چرا این همه در مورد سیاست‌های فعلی بحث و جدل وجود دارد؟

دلیل این مسئله این است که بیشتر مردم ایالات متحده، یارانه‌های کشاورزی را وسیله‌ای در جهت حفظ کشاورزان خرده‌پا در برابر ورشکستگی و مشکلات اقتصادی می‌دانند. اما در عمل، قیمت‌های حمایتی دولت برای قند و شکر عموماً باعث حمایت شرکت‌های بزرگ، تولید‌کنندگان نیشکر و چغندرقند و صنایع قند شده است. (بیش از نیمی از سود این برنامه عاید درصد کمی از کشاورزان می‌شود).

مخالفان قیمت حمایتی قند همچنین به نکات زیر اشاره می‌کنند:

1-      در بیشتر سال‌ها قیمت قند در ایالات متحده بسیار بیشتر از قیمت جهای آن می‌باشد. مقدار اندکی قند را می‌توان بدون تعرفه گمرکی وارد کشور نمود، ولی واردات بیش از این سهمیه اندک مشمول مایات‌های سنگین می‌شود. به همین دلیل کشت نیشکر یا چغندرقند بسیار بیشتر از آنچه که مورد انتظار است، سود به همراه دارد.

2-      در حال حاضر قسمت عمده تولید قند در ایالات متحده منحصر به چند شرکت کشت و صنعت بزرگ است که عمدتاً در فلوریدا و هاوایی قرار دارند. تولید محدود به معنی عرضه محدود و در نتیجه افزایش قیمت داخلی قند می‌باشد. عدم رقابت خارجی نیز باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود، زیرا از ساز و کارهای بازار برای تعیین هزینه‌ها و قیمت استفاده نمی‌شود.

3-      آن قسمت از زمین‌های فلوریدا که در آن قند تولید می‌شود، در واقع بخشی از زمین‌های آبی اورگلیدز می‌باشد که زهکشی و تخلیه شده و سپس به 10 شرکت بزرگ کشت و صنعت قند فروخته شده است. این زمین‌ها بسیار حاحصلخیز بوده و خاکی خوب با درصد مواد آلی بالا دارد اما هر نوع رواناب زیانبار کود‌ها یا آفت‌کش‌های این زمین‌ها به سوی بوم‌نظام‌های طبیعی اورگلیدز سرازیر می‌شود. تثبیت قیمت‌های حمایتی باعث تشویق کشاورزان و تولید‌کنندگان قند و شکر به تخریب این بوم‌نظام حساس می‌شود.

4-      پرداخت کنندگان مالیات هستند که هزینه قیمت‌های بالاتر قند و مواد قندی را که در برنامه‌های تأمین نهار مدارس، کشتی‌های نظامی و برنامه‌های تغذیه مستمندان وجود دارند پرداخت می‌کنند.

پیامد‌های حذف احتمالی یارانه‌های قند و شکر

موافقان یارانه‌های قند و شکر اظهار می‌دارند که اگر این یارانه‌ها حذف شوند یکی از دو وضعیت زیر بوجود می‌آید:

در حالت نخست، قیمت جهانی قند به شدت افزایش خواهد یافت و مصرف‌کنندگان آمریکایی نیز مجبور به پرداخت همین قیمت‌های بالا خواهند بود. در حالت دوم، اگر قیمت‌ها کاهش یابد، بسیاری از تولید‌کنندگان و صاحبان صنایع شغل خود را از دست خواهند داد و صد‌ها هزار فرصت شغلی از دست خواهد رفت. علاوه بر این، از آنجا که به هر کیلوگرم قند در بازار ایالات متحده، مالیات ویژه‌ای تعلق می‌گیرد، صنعت قند در این شور سالانه بیش از 40 میلیون دلار به دولت مالیات پرداخت می‌کنند که چنانچه تولید‌کنندگان و صاحبان صنایع قند از گردونه کار خارج شوند این منبع درآمد مالیاتی دولت از بین خواهد رفت.

مخالفان این یارانه‌ها بیان می‌کنند که بنابر گزارش موسسه تحقیقاتی سیاستگذاری کشاورزی و غذا که پس از مطالعات گسترده‌ای بر روی برنامه یارانه قند و شکر صورت گرفته است، صنعت قند ایالات متحده پس از حذف یارانه‌ها نیز قادر به ادامه فعالیت خواهد بود. تنها ان دسته از کارخانجاتی که کمترین کارایی را دارند در رقابت بازار از گردونه فعالیت خارج خواهند شد. اگر تنها برنامه پرداخت وام حذف شود، افزایش عرضه باعث کاهش قیمت‌ها شده و سطح زیر کشت نیشکر و چغندرقند نیز تا حدودی کاهش خواهد یافت. اگر برنامه محدودیت واردات نیز حذف شود، قیمت قند اندکی کاهش خواهد یافت. در چنین شرایطی تولید قند در بسیاری از کشور‌ها افزایش خواهد یافت و همراه با وانکش بازار‌های خارجی به نیاز‌های ایالات متحده، قیمت جهانی قند افزایش می‌یابد. این مسئله به اقتصاد کشور‌های تولید‌کننده قند که از تقاضای بیشتر و قیمت‌های بالاتر سود می‌برند کمک قابل توجهی خواهد کرد.

گندم نان الوند

گندم نان الوند
سال معرفی :	1374
مبدا :	کرج-بخش تحقیقات غلات
شجره :	CF1770/1-27-6275
تیپ رشد :	بینابین
میانگین ارتفاع بوته :	5/107 سانتیمتر
تاریخ رسیدن :	نسبتا دیررس
میانگین وزن هزاردانه :	40 گرم
رنگ دانه :	زرد کهربایی
مقاومت به خوابیدگی :	نیمه مقاوم
مقاومت به ریزش :	مقاوم
واکنش به امراض :	نسبتا مقاوم به زنگ زرد و نسبتا حساس به زنگ قهوه ای در برخی مناطق
واکنش به تنش های محیطی :	نسبتا متحمل به شوری و خشکی و مقاوم به سرما
میانگین عملکرد دانه :	40/6 تن در هکتار
کیفیت نانوایی :	خوب
میانگین درصد پروتئین دانه :	5/12
مناطق مورد کشت :	کلیه مناطق سرد کشور بخصوص استانهای آذربایجان غربی و شرقی ،اردبیل، کردستان، همدان،زنجان و چهار محال و بختیاری

تنش های محیطی بخش دوم

هر چه طول دوره تنش افزوده می‌گردد گیاه ضعیف‌تر شده از قدرت حیاتی آن کاسته می‌شود. هنگامی که از قدرت سازگاری گیاه کاسته می‌شود دامنه آسیب‌های وارده بر گیاه افزایش می‌یابد به طوری که ممکن است این آسیب‌ها به صورت تغییر ناپذیر (پایدار) درآیند. تنش‌ها به طور معمول بر روی هم اثر متقابل داشته و به وجود آمدن یک تنش محیطی با ایجاد یک تنش دیگر همراه است. به عنوان مثال تنش حرارتی منجر به تنش آبی یا خشکی می‌باشد. تنش‌ها می‌توانند زیستی (Biotic stress) و غیر زیستی (Abiotic stress) باشند. تنش غیر زیستی مانند تنش‌های شیمیایی (شوری، مسمومیت یونی، آلودگی محیط، علفکش‌ها و آفت کش‌ها)، حرارت (سرما و گرما)، آب (خشکی و غرقابی)، تشعشع (مادون قرمز، ماوراء بنفش) و تنش زیستی شامل علف‌های هرز، حشرات، نماتد‌ها و ارگانیزم‌های بیماریزا و آفات می‌باشد. موجودات در برابر یک تنش خاص به طور متفاوتی واکنش نشان می‌دهند که این واکنش بسته به ژنتیک این موجودات و اصل واکنش تعیین می‌شود. علاوه بر این طبیعت و شدن واکنش گیاه نسبت به یک عامل تنش‌زا بسته به سن، قدرت سازگاری، فصل و یا دوره فعالیت موجود و دیگر عوامل ممکن است به طور چشمگیر متفاوت باشد.

ترکیبی از عوامل تنش‌زا ممکن است سبب تقویت، تضعیف، تخفیف یا حتی معکوس شدن روند واکنش گیاه نسبت به یک عامل تنش‌زا گردد.

تحمل یک تنش عبارت از ظرفیت یک گیاه برای زنده ماندن و رشد است تی اگر تحت تأثیر یک محیط نامناسب قرار گیرد. گیاه می‌تواند به مدت طولانی اثرات تنش را بدون آنکه بمیرد و یا از آسیب غیر قابل ترمیم لطمه ببیند تحمل نماید. یک چنین تحمل یا مقاومت ممکن است رشد و نمو گیاه را تغییر دهد. بنابراین، در رحله‌ای از نمو گیاه ممکن است از تنش آسیب ببیند، در صورتی که در مرحله دیگر نسبت به آن به طور کامل مقاوم باشد.

افزون بر آن تنش ممکن است متابولیسم گیاه را تغییر دهد. این فرآیند‌ها سازش گذرا یا نطباق نامیده می‌شوند و از تغییر این گونه شرایط مرفولوژی گیاه تغییر می‌کند و این عمل گیاه را در مقابل تنش مقاوم می‌سازد. گیاهانی که در محیط جدید سازش حاصل می‌کنند می‌توانند در ان زنده بمانند.

تعدادی از گونه‌های گیاهی رشدشان را از لحاظ زمانی به گونه‌ای تنظیم می‌کند که بتوانند در صورت بروز نوعی تنش از آسیب پذیری امان بمانند.

‌‌Levitt مقاومت به تنش را به (تحمل تنش) و (اجتناب از تنش) تقسیم کرد. اجتناب از تنش موقعی صورت می‌گیرد که گیاه از لحاظ ترمودینامیکی با تنش به حالت تعادل می‌‌رسد بدون آنکه آسیب ببیند و اگر هم آسیب پیدا کند قابل ترمیم است. در نتیجه روش مقاومت به تنش در گیاهان یا به صورت پرهیز از تنش و یا بردباری در برابر تنش می‌باشد.   

تنش های محیطی بخش اول

تنش های محیطی بخش اول

منتظر نظرات و پیشنهادات شما هستیم

Mobile: [phone]

Email: [e-mail]

تعریف تنش

به معنای وسیع آن به هر عامل یا ترکیبی از عوامل محیطی اطلاق می‌گردد که باعث شود گیاه نتواند به اندازه توان بالقوه ژنتیکی خود رشد کند. به عبارت دیگر تنش عبارت است از هر گونه تغییر در عوامل طبیعی نسبت به شرایط بهینه رشد گیاه که رشد و نمو را کاهش و یا به طور نامطلوب تغییر داده و موجب کاهش رشد و عملکرد گیاه گردد. در بیشتر موارد تنش به عنوان دور شدن از شرایط معمول زندگی و ایجاد تغییرات و واکنش‌هایی در کلیه سطوح عملکرد در نظر گرفته شده است، این تغییرات قابل برگشت بوده و یا مکن است پایدار باقی بماند.

هر نوع تغییری در شرایط محیط که باعث شود واکنش گیاه مطلوب نباشد تنش بیولوژیکی گویند. هر نوع تغییر محیطی که باعث شود گیاه از رشد بهینه خود بیرون رود. پس تنش یا تنش در علم بیولوژیکی، قبل از آنکه یک معنی دقیق داشته باشد، یک مفهوم ذهنی دارد. به عبارت دیگر باید با تجربه و علمی که داریم گفت که چه عاملی طبیعی (نرمال) و چه عاملی غیر نرمال است. در علم بیولوژیکی هر عامل را که به عنوان استاندارد انتخاب نماییم خروج از آن تنش محسوب می‌شود به عنوان مثال درجه حرارت 20 درجه برای Agropyron بهینه است ولی تغییر از این درجه حرارت تنش نامیده می‌شود.

شرایط زندگی موجودات زنده با هم فرق می‌کند زیرا که برای یک موجود ممکن است تنش‌زا و برای دیگری ممکن است به آن اندازه ایجاد تنش ننماید. به عنوان مثــال در باکتری Hallobacter (باکتری شوره بردار)  که در دریاچه و دریاهای نمکدار زندگی می‌کند، این شرایط برای خیلی از موجودات دیگر تنش‌زا است، در صورتی که برای خودش تنش‌زا نیست.

تنش در علم بیولوژیکی از یک فشار یا عاملی که از ‌چندین نیرو یا چندین اثر که فعالیت سیستم‌های طبیعی و نرمال را مختل می‌سازد تشکیل شده است. تنش نتیجه روند غیر عادی فرآیند‌های فیزیولوژیکی است که تأثیر ترکیبی از عوامل زیستی و حیطی اصل می‌شود. یک اشاره ضمنی در خود کلمه تنش وجود دارد و آن عبارت از این است که تنش دارای توان آسیب رسان است که به عنوان نتیجه یک متابولیسم غیر عادی روی می‌دهد و ممکن است به صورت کاهش رشد، بخشی از آن به صورت کاهش بازده یا مرگ بروز کند. 

سوالات ارشد زراعت و اصلاح نباتات 89

سوالات کنکور ارشد مهندسی کشاورزی زراعت و اصلاح نباتات 89 : دانلود

گروه امتحانی شماره پاسخنامه کد دفترچه نام رشته امتحانی کد رشته امتحانی کشاورزی 1  --- مهندسی کشاورزی -اصلاح نباتات /زراعت /بذر 1303

گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال 4 76 2 51 1 26 3 1 2 77 3 52 1 27 4 2 2 78 4 53 2 28 2 3 3 79 1 54 1 29 1 4 2 80 2 55 1 30 2 5 4 81 3 56 1 31 1 6 1 82 3 57 2 32 3 7 3 83 2 58 4 33 2 8 1 84 3 59 3 34 1 9 3 85 4 60 4 35 4 10 1 86 3 61 1 36 2 11 3 87 4 62 4 37 1 12 3 88 2 63 2 38 4 13 2 89 2 64 1 39 3 14 1 90 3 65 4 40 4 15 4 91 2 66 3 41 3 16 4 92 4 67 3 42 4 17 3 93 1 68 2 43 2 18 1 94 1 69 1 44 2 19 2 95 2 70 2 45 1 20 3 96 4 71 1 46 1 21 4 97 4 72 2 47 3 22 1 98 2 73 3 48 3 23 2 99 3 74 4 49 4 24 2 100 1 75 3 50 4 25 گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال 191 161 4 131 3 101 192 162 1 132 3 102 193 163 3 133 4 103 194 164 2 134 2 104 195 165 4 135 2 105 196 166 3 136 3 106 197 167 1 137 2 107 198 168 2 138 4 108 199 169 4 139 4 109 200 170 1 140 4 110 201 171 4 141 3 111 202 172 4 142 4 112 203 173 3 143 1 113 204 174 2 144 3 114 205 175 2 145 2 115 206 176 2 146 2 116 207 177 2 147 2 117 208 178 1 148 1 118 209 179 4 149 3 119 210 180 1 150 2 120 211 181 3 151 1 121 212 182 1 152 3 122 213 183 1 153 2 123 214 184 3 154 4 124 215 185 3 155 2 125 216 186 4 156 2 126 217 187 3 157 3 127 218 188 2 158 1 128 219 189 2 159 4 129 220 190 4 160 3 130

گروه امتحانی شماره پاسخنامه کد دفترچه نام رشته امتحانی کد رشته امتحانی کشاورزی 2  --- مهندسی کشاورزی -اصلاح نباتات /زراعت /بذر 1303

گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال 2 76 1 51 3 26 4 1 4 77 3 52 2 27 2 2 2 78 1 53 3 28 1 3 3 79 4 54 1 29 2 4 4 80 1 55 3 30 1 5 1 81 3 56 2 31 4 6 1 82 3 57 1 32 2 7 2 83 4 58 4 33 2 8 3 84 2 59 1 34 1 9 4 85 4 60 2 35 4 10 3 86 2 61 2 36 4 11 4 87 3 62 4 37 1 12 2 88 1 63 1 38 4 13 1 89 1 64 3 39 1 14 2 90 2 65 2 40 4 15 1 91 3 66 4 41 3 16 4 92 1 67 4 42 2 17 1 93 4 68 1 43 4 18 3 94 4 69 1 44 1 19 1 95 2 70 2 45 4 20 4 96 2 71 4 46 3 21 3 97 3 72 3 47 2 22 1 98 4 73 3 48 2 23 2 99 2 74 2 49 3 24 4 100 3 75 1 50 4 25 گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال   گزینه صحیح شماره سوال 191 161 2 131 1 101 192 162 3 132 2 102 193 163 3 133 3 103 194 164 1 134 4 104 195 165 4 135 2 105 196 166 2 136 1 106 197 167 4 137 1 107 198 168 2 138 2 108 199 169 3 139 1 109 200 170 3 140 2 110 201 171 1 141 2 111 202 172 3 142 3 112 203 173 1 143 2 113 204 174 2 144 2 114 205 175 3 145 2 115 206 176 1 146 3 116 207 177 4 147 4 117 208 178 2 148 4 118 209 179 3 149 4 119 210 180 1 150 1 120 211 181 151 2 121 212 182 152 4 122 213 183 153 4 123 214 184 154 1 124 215 185 155 3 125 216 186 156 4 126 217 187 157 1 127 218 188 158 3 128 219 189 159 2 129 220 190 160 1

منبع : سازمان سنجش
         http://www.science-ak.com

گندم نان مارون

گندم نان مارون
سال معرفی :	1370
مبدا :	کرج-گچساران
شجره :	Avd*Pchu((28mt54A*N10-Brv21-1c/Kt54B)           Nar59> 1093))7c
تیپ رشد :	بهاره
میانگین ارتفاع بوته :	94 سانتیمتر
تاریخ رسیدن :	زودرس
میانگین وزن هزاردانه :	5/39 گرم
رنگ دانه :	زرد کهربایی
مقاومت به خوابیدگی :	مقاوم
مقاومت به ریزش :	مقاوم
واکنش به امراض :	حساس به زنگ های زرد ،سیاه و قهوه ای،متحمل به خشکی و شوری
واکنش به تنش های محیطی :	متحمل به خشکی و شوری
میانگین عملکرد دانه :	04/3 تن در هکتار
کیفیت نانوایی :	خوب
میانگین درصد پروتئین دانه :	3/12
مناطق مورد کشت :	مناطق گرمسیر کهکیلویه و بویر احمد، مناطق مرتفع ترشمال  ، شمال شرقی و شرق خوزستان (بصورت دیم)،فارس و لرستان

زیره سبز

دوستان عزیز منتظر نظرات و پیشنهادات شما هستیم

Email: [e-mail]

Mobile : [phone]

بخش شکمی جدار مریکارپ مسطح و بخش پشتی آن محدب است و دارای 5 ضلع برجسته یا خطوط پره مانند طولی است که این پره ها یکی در پشت ، دو تا در طرفین و دو تا در حاشیه مریکارپ قرار دارند.
از هر پره یک دسته آوندی عبور می کند که آوند های چوبی در داخل و آوند های آبکش در داخل قرار دارند.گرده افشانی در این گیاه توسط باد و به ندرت حشرات انجام می گیرد . چتر ها از پائین بو ته به سمت بالا و از اطراف به مر کز تولید بذر می کنند که نشان دهنده گل اذین نامحدود آن است.
شرح گیاه
گیاهی کوچک، علفی به ارتفاع 15 تا 50 سانتی متر و دارای ریشه دراز باریک به رنگ سفید و ساقه ای راست و منشعب به تقسیمات دو تایی است منشأ اولیه آن ناحیه علیای مصر و سواحل نیل بوده است ولی امروزه به حالت نیمه وحشی در منطقه وسیعی از مدیترانه ، عربستان ، ایران، و نواحی مختلف می روید و یا در این نواحی پرورش می یابد.
برگهای آن متناوب، شفاف، بی کرک، منقسم به بریدگیهای بسیار نازک و ظریف ولی دراز و نخی شکل است. گلهائی کوچک ، سفید یا صورتی رنگ و مجتمع به صورت چتر مرکب دارد. میوه آن بیضوی کشیده، باریک در دو انتها، بسیار معطر ، به طول 6 میلی متر، به قطر 5/1 میلی متر و پوشیده از تارهای خشن است.بعضی از واریته های این گیاه میوه های عاری از تار دارند.رنگ میوه بر حسب واریته های مختلف گیاه ممکن است زرد تیره یا خرمائی مایل به سبز و یا خاکستری باشد.

نیاز اکولوژیکی
چون زیره سبز گیاهی مدیترانه ای است، لذا در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است. این گیاه در مرحله گل دهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد. خاکهای با بافت متوسط و خاکهای لوم شنی، خاکهای مناسبی برای تولید زیره سبز هستند. کشت در خاکهای سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست چون این خاکها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماریهای قارچی آماده می کنند. PH خاک برای کشت زیره سبز 5/4 تا 2/8 مناسب است.

آماده سازی خاک
در اوایل پائیز 15 تا 20 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه نموده و سپس شخم زده می شود و در ادامه زمین را باید تسطیح نمود. خاک باید نرم باشد وسله تولید نکند قبل از کشت زمین را آماده و آنرا کرت بندی می کنند.

تاریخ و فواصل کاشت
از تناوب کاشت زیره با گیاهان تیره جعفری باید خوداری نمود. زیرا زیره سبز به بیماریهای قارچی بسیار حساس بوده و بیماریهای گیاهان تیره جعفری کم و بیش مشابه هستند.
تکثیر گیاه توسط بذر صورت می گیرد. تاریخ کشت به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. بطوریکه در مناطق معتدل یک محصول پائیزه در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود اواسط پائیز (آبان ماه) زمان مناسبی برای کشت پائیزه است. در حالیکه کشت بهاره در اسفند انجام می گیرد.
اگر زیره سبز ردیفی کشت شود،فاصله ردیف ها 15 تا 20 سانتی متر مناسب است.هر هکتار زمین به 12 تا 15 کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز دارد. عمق بذر به تناسب بافت خاک بین 5/1 تا 2 سانتی متر مناسب است. پس از کشت از انجام هر گونه عملی که سبب جابجائی بذر شود باید خودداری نمود.

کاشت
کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد. مدتی قبل از کاشت زمین را باید آبیاری نمود. بذرها را می توان پس از مخلوط کردن با ماسه نرم به صورت دست پاش در سطح زمین پاشید در بعضی نقاط زیره سبز را به صورت ردیفی کشت می کنند.برای افزایش قوه رویشی بذرها را باید به مدت 24 تا 36 ساعت در آب خیس نمود.
پس از کاشت بلافاصله باید زمین را آبیاری کرد. آبیاری نباید شدید باشد تا بذرها شسته شود و در مرکز کرتها متراکم شود.دومین آبیاری باید 8 تا 10 روز پس از اولین آبیاری انجام گیرد. رویش بذرها پس از دومین آبیاری آغاز می شود. چنانچه منطقه کشت از دمای بالایی برخوردار باشد باید 5 تا 6 روز پس از دومین آبیاری مجدداً گیاهان را آبیاری نمود. این آبیاری سبب می شود تا رویش بذرها تکمیل شود گیاهان را باید هر 12 تا 20 روز (بسته به شرایط آب و هوائی) آبیاری کرد. اضافه کردن 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار ازت 40 تا 50 روز پس از کشت به همراه آبیاری سبب افزایش عملکرد می شود.

داشت
چون زیره سبز ارتفاع کمی دارد و اگر امکان رویش به علفهای هرز داده شود،نه تنها می تواند بر زیره سبز غلبه کند و جذب آب و کسب نور را دچار اشکال سازند، بلکه سبب انتشار و گسترش آفتها و بیماریها نیز می شوند لذا وجین علف های هرز ضروری است. هنگامیکه ارتفاع بوته ها به پنج سانتی متر رسید باید وجین علف های هرز را آغاز و در طول رویش زیره سبز علفهای هرز را باید دو تا سه مرتبه وجین کرد. برگرداندن خاک بین ردیفها نیز نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. آبیاری باید با دقت انجام گیرد. هنگام گل دهی و تشکیل میوه، گیاهان به حداقل آبیاری نیاز دارند. آبیاری زیاد نه تنها سبب کاهش عملکرد می شود بلکه شرایط را برای ابتلاء به بیماریهای قارچی آماده می کند.
بیماریهای قارچی زیره سبز یکی سفیدک سطحی است که برای مبارزه با آن باید از قارچ کش های سولفوره و تابل به مقدار یک کیلوگرم در هکتار یا از کاراتان به مقدار 5/0 لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد.از دیگر بیماری قارچی بلایت زیره است که در مرحله گل دهی به گیاهان آسیب می رساند.وجود لکه های قهوه ای رنگ بر روی ساقه،برگها از علائم این بیماری است برای مبارزه با آن از قارچ کش های حاوی ترکیبات مس نظیر دیتان، بلیتوکس (Blitox 50)، کوپرومار (Cupromar) به مقدار 6/0 تا 1 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده نمود پوسیدگی ریشه نیز از بیماریهای دیگر زیره است که در تمام مراحل رویش زیره سبز را تهدید می کند که جهت کنترل از مخلوط کاراتان و دیتان می توان استفاده نمود.

برداشت
محصول معمولاً 100 تا 120 روز پس از کشت آماده برداشت میشود از اردیبهشت تا اوایل خرداد می توان زیره سبز را برداشت نمود. عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می کنند. سپس آنها را باید خشک نمود. پس از بوجاری باید بذرها را از سایر اندام ها جدا و با استفاده از جریان هوا آنها را تمیز و بسته بندی کرد.
عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. از هر هکتار 8/0 تا 1 تن بذر تولید می شود.

دامنه انتشار
خراسان: سبزوار ، علی آباد، مشهد ،صالح آباد تهران ، بین تهران و سمنان در ناحیه ای بنام کیش لک در ارتفاعات 900 متری به حالت خودرو و نیمه خودرو سمنان ، دامغان ، سرخه در 1100 متری پرورش آن در غالب نواحی مساعد صورت می گیرد.

ترکیبات شیمیایی
زیره دارای تانن ، روغن زرین و اسانس است . اسانس زیره را از تقطیر میوه له شده تحت اثر بخار آب بدست می آورند . این اسانس مایعی است بیرنگ که در اثر ماندن ابتدا برنگ زرد و سپس قهو ه ای رنگ می شود .
بوی زیره مربوط به آلدئیدی بنام کومینول است . مقدر کومینول در زیره بسته به محل کشت آن بین 30 تا 50 درصد است .
ضد تشنج است . برای برطرف کردن بیماری صرع مفید است. در دفع گاز معده موثر است . قاعده آور است . عرق آور است. برای رفع برونشیت از دم کرده زیره استفاده کنید . برای برطرف کردن سوءهاضمه مفید است. ترشحات زنانگی را برطرف می کند. برای تحریک اشتها زیره سبزه را با سرکه و آب مخلوط کرده و قبل از غذا بخورید . برای برطرف کردن قطره قطره ادرار کردن زیره را تفت داده و سرخ کنید سپس با آب بخورید . برای رفع نفخ روده و معده می توانید دم کرده زیره را تنقیه کنید . برای التیام زخم چشم ، دانه های له شده زیره سبز را در آب برنج خام خیس کرده و سپس مایع بدست آمده را قطره قطره روی زخم چشم بریزید. هنگامیکه اطفال شیر خوار دل درد دارند و نفخ در شکم شان پیچیده چند قطره اسانس زیره را با روغن بادام مخلوط کرده و با آن شکم آنها را ماساژ دهید . و بالاخره زیره را در غذاهایی که نفاخ هستند مخصوصا حبوبات استفاده کنید(1).

سرما و مقاومت به آن در گیاهان:

- تنش دمای پایین
یکی از مهمترین عوامل محیطی محدود کننده رشد گیاهان، دمای پایین می باشد. گونه های مختلف گیاهی از نظر قابلیت تحمل به تنش دمای پایین، بسیار متفاوتند. گیاهان گرمسیری حساس به سرما، حتی در دمای بالاتر از دمای انجماد بافتها، بطور جبران ناپذیری آسیب می بینند. گیاه بواسطه اختلال در فرآیندهای متابولیکی، تغییر در خواص غشاءهای سلولی و اندامکی، تغییر در ساختمان پروتیینها و اثرات متقابل میان ماکروملکولها، و نیز توقف واکنشهای آنزیمی دچار صدمه میگردد. گیاهانی که به یخبندان حساس ولی به سرما متحمل هستند، در دمای اندکی زیر صفر قادر به ادامه حیات بوده، ولی بمحض تشکیل کریستالهای یخ در بافتها، بشدت آسیب می بینند. این در حالی است که گیاهان متحمل به یخبندان قادر به ادامه حیات در سطوح متفاوتی از دماهای یخبندان هستند، البته درجه واقعی تحمل بستگی به گونه گیاهی، مرحله نمو گیاه و مدت زمان تنش دارد.
قرار گرفتن گیاهان در معرض دمای زیر صفر منتج به تشکیل کریستالهای یخ در فضای بین سلولی، خروج آب از سلولها و از دست رفتن آب سلول (پسابیدگی) میگردد. بنابراین، تحمل به یخبندان با تحمل به پسابیدگی (که در اثر خشکی یا شوری زیاد بوجود می آید)، همبستگی شدیدی دارد. پسابیدگی ناشی از یخبندان سبب اختلالات گوناگونی در ساختمانهای غشایی از جمله بهم چسبیدن غشاءها میگردد. اگرچه پسابیدگی سلولی ناشی از یخبندان، علت اصلی صدمات ایجاد شده در اثر یخبندان می باشد، ولی عوامل دیگری هم در این امر دخالت دارند. کریستالهای در حال رشد یخ سبب وارد آمدن خسارات مکانیکی به سلولها و بافتها میشود. دمای بسیار پایین حاکم در شرایط وقوع یخبندان فی نفسه و پسابیدگی ناشی از آن سبب واسرشتگی پروتیینها و تخریب کمپلکس های ماکروملکول میگردد. وجه مشترک همه تنشهای پیچیده ای نظیر دمای پایین، تولید گونه های اکسیژن فعال (ROS) می باشد، که میتواند سبب صدمه دیدن ماکروملکولهای مختلف درون سلول گردد. دمای پایین بخصوص وقتی با یخبندان همراه باشد، با سیستمهای موثر جلوگیری کننده از تولید اکسیژن فعال که عامل وقوع تنش اکسیداتیو است، همبستگی دارد.
گیاهان نواحی معتدله با فعال نمودن مکانیزم سازگاری به سرما که منتج به افزایش تحمل به یخبندان میگردد، به دمای پایین واکنش نشان میدهند. این فرآیند سازگاری با تغییر نحوه ابراز برخی ژنهای مسوول واکنش به تنش همراه است. این ژنها تولید پروتیینها و متابولیتهای نگهدارنده ساختمانهای سلولی و حافظ نقش آنها در مقابل اثرات منفی یخبندان و پسابیدگی ناشی از آن را کنترل می نمایند. تغییر در ابراز ژتهای عامل واکنش به سرما توسط مجموعه ای از فاکتورهای رونوشت برداری که به محرکهای دمایی واکنش نشان میدهند، کنترل میگردد.
در اثر سرما تغییرات وسیعی در رفتار غشاها ، چربی ها آنزیم ها رنگیزه ها و اسکلت سلولی گیاهان گرمسیری بوجود می آید. برخی از این تغییرات می توانند به عنوان اثرات اولیه ای تلقی شوند که منجر به عدم تعادل متابولیکی ، تلفات آب نشت یون ، از دست رفتن جایگزینی سلولی و نهایتا مرگ سلول می شوند.
مکانیزم هایی که گیاهان مقاوم به سرما بدان وسیله از تغییرات جلوگیری می کنند به خوب شناخته نشده است و تحقیقات بسیار زیادی برای درک اینکه چگونه غشاها و پروتئین ها به نحوی تغییر می یابند که می توانند در مقابل سرما پایدار بمانند ، لازم است. مقاومت به سرمازدگی یک صفت چند ژنی است و بنا بر این اصلاح گران در اتقال صفت مقاومت به سرما به گیاهان حساس به سرما با مساله پیچیده ای روبرو هستند.
سرما و یخ زدگی همه ساله خسارات قابل توجهی را به اقتصاد وچرخه تولید کشورتحمیل می کند. بنابر این برای مقاومت گیاهان به سرماویخ زدگی لازم است تا مدیریت تنش رعایت شود.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) سعید ترکش اصفهانی_کارشناس ارشد اصلاح نباتات در مقاله ای به بررسی اثرات سرما بر گیاهان پرداخته است.
در این مقاله آمده است: سرما و یخ زدگی ازمهمترین عوامل قهری خسارتزا درمحصولات کشاورزی است وهمه ساله خسارات قابل توجهی را به اقتصاد وچرخه تولیدکشور تحمیل می کند.
سهم عامل تنش سرما و یخبندان نسبت به سایر عوامل تهدید کننده در زیربخشهای زراعی و باغی از وزن بسیار بالایی برخوردار است و پهنه وسیعی از حاصلخیزترین مناطق تولیدی کشور ما و قسمت عمده محصولات اقتصادی مهم کشورهمه ساله در معرض تهدید تنش سرما و یخزدگی قرار دارند.
این مقاله در خصوص تعریف تنش و عوامل تنش زا می افزاید: تنش عبارت است از هر گونه انحراف معنی دار از شرایط بهینه برای زندگی موجود زنده، و عوامل تنش زا باعث تغییر و اختلال در فرایندهای فیزیولوژیکی گیاهی می شوند واز این طریق تولید گیاهان زراعی را تحت تاثیر قرار می دهند.
تنش‌های محیطی عبارتند از:عوامل بیماری‌زا،علف‌های هرز،آفات ،آسیب هایمکانیکی،درجه حرارت،آب،خاک و ...
همچنین انواع یخبندانها که باعث خسارتهای زیادی می شوند عبارتند از: یخبندانهای تشعشعی و یخبندانهای انتقالی.
این مقاله در خصوص روشهای مقابله با خسارتهای ناشی از سرما و یخبندان می افزاید: روشهای فعال (کوتاه مدت) و روشهای غیرفعال (درازمدت) برخی از این روشها هستند.
همچنین آنچه که معمولا در جهت مقابله با سرما و یخبندان انجام می شود, حفاظت در برابر یخبندانهای تشعشعی است و روشهای حفاظتی نقش چندان موثری برای مقابله با یخبندانهای انتقالی ندارد.
بخاریها- سیستمهای آبیاری و ماشینهای باد از مهمترین روشهای حفاظتی کوتاه مدت هستند.
خصوصیات استفاده از بخاریها عبارتند از: بالا بودن هزینه سوخت ،کارآیی بیشتر در باغهای میوه نسبت به مزارع ، حداکثر کارآیی در شرایط وارونگی دمایی، مزیت تعداد زیاد بخاریهای کوچک بر تعداد اندک بخاریهای بزرگ.
همچنین اساس استفاده از سیستمهای آبیاری، افزایش ظرفیت و هدایت گرمایی خاک و آزادسازی گرمای نهان آب در هنگام یخ زدن را باعث می شود،که انواع ان عبارت است از:
آبیاری سطحی (غرقابی و شیاری)، آبیاری بارانی ، سیستمهای آبپاش(رودرختی و زیردرختی) و آبیاری قطره ای.
استفاده از روش ماشینهای بادنیز، تنها در صورت وجود وارونگی دمایی کارآیی استفاده دارند تا به صورت ترکیبی با سایر سیستمهای حفاظتی مورد استفاده قرار گیرند و میزان کارآیی انها به شدت وارونگی دما بستگی دارد .
سایر روشهای حفاظتی فعال نیزعبارت است از: استفاده از بالگرد، دستگاههای مولد مه، پوشاندن گیاه با پوششهای مخصوص،مالچ پاشی، استفاده از
پوشش کف یا فوم، استفاده از سیستم ) SIS Inverted Sink (Selected ، استفاده از سیستمهای تلفیقی، استفاده از بالگرد سبک در نقاط تجمع هوای سرد در سطح مزارع، پرواز بالگرد در ارتفاع پایین جهت بر هم زدن لایه های وارونگی و پوشش خاک با استفاده از مالچ جهت جلوگیری از هدر رفت گرمای خاک.
انواع سیستم های SIS نیز عبارتند از: دستگاه HEAT DRAGON جهت گرم کردن هوای سرد مجاور سطح زمین، دستگاه HEAT DRAGON جهت گرم کردن هوای سرد مجاور سطح زمین.
مهمترین روشهای حفاظتی غیرفعال نیز عبارتند از: انتخاب مکان مناسب، انتخاب محصول، انتخاب واریته، پوشش زمین، عملیات به زراعی(کوددهی, هرس, شخم,آبیاری, تاریخ کاشت, عمق کاشت, و....)، به کارگیری سیتمهای نظارتی جامع مجهز به حسگرهای دمایی و زنگ اخبار(Monitoring)و استفاده از مواد شیمیایی است.
بنابراین: اصلاح‌ برای‌ مقاومت‌ به‌ سرما و اصلاح‌ برای‌ مقاومت‌ به‌ یخ‌زدگی‌ (از نظر تئوری‌، عملی‌ و مفهومی)از یکدیگر متفاوت است، منظور ازسرما، کاهش دما به حدود صفر درجه سانتیگراد ویا چند درجه بالاتراست که می تواند برحسب نوع گیاه ودرجه مقاومت آن، به اندامهای مختلف(گل، برگ، میوه، جوانه وشاخه) خسارت وارد کند.
این مقاله گیاهان را از نظر طبقه‌بندی انها‌ براساس‌ واکنش‌ آنها به‌ دماهای‌ پایین‌ ، به گیاهان: حساس‌ به‌ سرما، حساس‌ به‌ دماهای‌ سرد بالای‌ صفر، حساس‌، حساس‌ به‌ درجه‌ حرارتهای‌ یخبندان‌ کم‌ یا دماهای‌ نزدیک‌ به‌ صفر درجه‌ سانتی‌گراد، کمی‌ مقاوم‌، زنده‌ماندن‌ در دماهای‌ انجماد تا -5 درجه‌ سانتی‌گراد، نیمه‌مقاوم‌، زنده‌ماندن‌ در دماهای‌ انجماد در محدوده‌ -5 تا -10 درجه‌ سانتی‌گراد، بسیار مقاوم‌، زنده‌ماندن‌ در دماهای‌ انجماد در محدوده‌ -10 تا -20 درجه‌ سانتی‌گراد، خیلی‌ زیاد مقاوم‌، گونه‌های‌ با حداکثر مقاومت‌ به‌ یخ‌زدگی‌ که‌ توانایی‌ تحمل‌ سرماهای‌ بسیار شدید(فراسردی‌) را دارند.
‌اساس ژنتیکی تحمل به‌ سرما عبارت است از: پلی ژن بودن وراثت اکثر صفات مهم اقتصادی از جمله مقاومت به سرما و یخبندان، تحت تاثیر محیط بودن این صفات و دشواری اندازه گیری آنها، متکی بودن مطالعه این صفات بر روشهای آماری پیچیده و شاخصهای آماری مانند میانگین, واریانس, کوواریانس, شاخصهای چندمتغیره و.....
استراتژی های بهنژادی برای‌ افزایش‌ مقاومت‌ گیاهان‌ به‌ سرمانیز عبارتند از: اصلاح تدریجی گیاهان برای مقاومت به سرما و یخبندان از طریق کاربرد روشهای مرسوم اصلاحی و انتخاب، انجام هیبریداسیون بین گیاهان زراعی و خویشاوندان وحشی آنها که دارای صفت مقاومت به سرما و یخبندان هستند، اهلی‌کردن‌ گونه‌ های‌ وحشی‌ که‌ در محیطهای‌ سرد به‌ خوبی‌ رشد می‌کنند از طریق‌ اصلاح‌ و انتخاب‌ برای‌ بهبود صفات ‌زراعی‌ آنها، شناسایی‌ ژن‌های‌ مقاومت‌ به‌ سرما و یخ‌زدگی‌، کلون‌کردن‌ آنها و دست‌ورزی‌ ژنتیکی‌ آنها با استفاده‌ از روش‌های‌ بیولوژی‌ مولکولی، معرفی‌ ژنی‌ خالص و نو به‌ محیطهای‌ سرد به‌ منظور وسعت‌ بخشیدن‌ به‌ منابع‌ پایه‌ ژنی، مثال‌های‌ کمی‌ در مورد هیبریداسیون‌ بین‌گونه‌ای‌ شامل‌ گوجه‌فرنگی‌ و گندم‌ وجود دارد.
در جمعیتهای‌ اصلاح‌ شده‌ و سازگار گیاهان‌ مختلفی‌ مانند ذرت‌، تنوع‌ ژنتیکی‌ فراوانی‌ برای‌ مقاومت‌ به‌ تنش‌ سرما دیده‌ شده‌ است اما استفاده‌ از نژادهای‌ خارجی‌ مقاوم‌ نیز موقعیتهای‌ مناسبی‌ را جهت‌ اصلاح‌ مقاومت‌ به‌تنش‌ سرما در این‌ گیاهان‌ فراهم‌ می کند .
‌به عنوان مثال در اصلاح‌ سیب‌ زمینی‌ می‌توان‌ از منابع‌ ژنتیکی‌ وحشی‌ مانند گونه‌های‌ وحشی‌ سیب‌ زمینی‌ مقاوم ‌به‌ یخ‌زدگی‌ به‌ عنوان‌ والد در تلاقی‌ها استفاده‌ کرد.
این مقاله در پایان می افزاید: در هر گیاه‌ زراعی‌ عملکرد نتیجه‌ نهایی‌ تمامی‌ فرآیندهای‌ بیوشیمیایی‌ و فیزیولوژیکی‌، از زمان‌ سبزشدن‌ تا بلوغ‌ فیزیولوژیکی‌ و تأثیرات‌ متقابل‌ این‌ فرایندها با محیط است، اختلاف‌ بین‌ عملکرد ثبت‌ شده‌ و میانگین‌ عملکردها، به‌ عواملی‌ که‌ از بروز کامل‌ پتانسیل‌ ژنتیکی‌ گیاهان‌ جلوگیری‌ می‌کنند مربوط می‌شود، برای‌ تعدادی‌ از مؤلفه‌ های‌ صفات‌ مقاومت‌ به‌ سرما، تنوع‌ ژنتیکی‌ وجود دارد. ترکیبی‌ از مقادیر کمی‌ از این‌ تنوع‌، با برخی‌ ازتکنولوژی‌های‌ دقیق‌ اصلاحی‌ که‌ در اینجا بحث‌ شد، می‌تواند زمینه‌ را برای‌ دستکاری‌ ژنهایی‌ در زمینه‌های‌ ژنتیکی‌ خالص‌ فراهم‌ سازد.
در مناطقی‌ که‌ گیاهان‌ حساس‌ به‌ سرما کشت‌ می‌شود، هر جا که‌ دماهای‌ سرد درطول‌ فصل‌ رویش‌ غالب‌ است‌، اصلاح‌ مقاومت‌ به‌ سرما که‌ منجر به‌ تولید بهتر در مزرعه‌ می‌شود، می‌تواند قسمتی‌ از تفاوت‌ بین‌عملکردهای‌ بهینه‌ و عملکرد واقعی‌ را کاهش‌ دهد.
اصلاح‌ یک‌ صفت‌ مقاومت‌ به‌ سرما به‌ صورت‌ منفرد نمی‌تواند در یک‌ محیط دارای‌ محدویت‌ از نظر دما، اثری‌ روی‌ عملکردیک‌ ژنوتیپ‌ خاص‌ داشته‌ باشد، بلکه‌ راه‌ بهتر این‌ است‌ که‌ چندین‌ صفت‌ مقاومت‌ را در زمینه‌ ژنتیکی‌ مناسب‌ جمع‌آوری‌ کنیم‌ تاژنوتیپ‌هایی‌ به‌ دست‌ آیند که‌ توانایی‌ تولید را در شرایط دمایی‌ سرد طی‌ فصل‌ رشد داشته‌ باشند.

مواد و روش ها
به منظور بررسی تحمل گیاه زیره به سرما آزمایش به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی به اجرا در آمد.
فاکتورهای مورد آزمایش شامل خو سرمایی (خوسرمایی و عدم خوسرمایی ) به عنوان پلات اصلی و ترکیب اکوتیپ (تربت ، قوچان، سبزوار، خواف،قائن)در دما(0 ،3-، 6-،9-،12-،15- درجه سانتیگراد) به صورت فاکتوریل در پلات فرعی در نظر گرفته شده بود. تحمل به سرما و بازیافت گیاه از طریق اندازه گیری صفاتی مانند درصد بقا و دمای کشنده برای 50% از نمونه ها (LT 50 ) سه هفته پس از اعمال تیمار یخ زدگی و ارتفاع گیاه تعداد گره در ساقه اصلی ، وزن خشک گیاه ، دمای کاهنده 50% وزن خشک گیاه ( DMT50 ) در پایان اندازه گیری مورد نظر بود که به دلایلی آزمایش ادامه نیافت.
بذور پنج اکوتیپ زیره با دقت به صورت منوکارپ در آمد. سپس با قارچ کش کربوکسی تیرام به مدت 24 ساعت آغشته شد. این عمل بواسطه قرار دادن بذور در دستمال های پارچه ای و خیساندن آنها توسط آب شهری بود.به گونه ای که آب از شیر با دبی تقریبی 1 قطره در ثانیه بر دستمال های حاوی بذر و قارچ کش ریخته و از سمت دیگر اضافی اب از دستمال ها خارج می شد. سپس بذور ضد عفونی شده را در پتری دیش کشت کرده و بیش از 50% از بذور تمام اکوتیپهای مورد نظر پس از 72 ساعت جوانه زدند، که این زمان به عنوان زمان جوانه زنی ثبت شد. سه روز پس از جوانه زنی بذور مذکور توسط پنس آغشته به وایتکس رقیق شده در لیوان های پلاستیکی ( با قطر 8 cm) که از قبل در زیر آنها زهکش تعبیه شده بود قرار داده شد. خاک مورد استفاده مخلوطی از ماسه و خاک برگ ضد عفونی شده بود که با آون استریل شد. بستر کشت متشکل از این دو ماده به نسبت مساوی بود. خاک پیش از کشت خیس شده روی بذور کشت شده در لیوان ها ماسه ای به ضخامت 3 تا 4 میلیمتر پوشانده شد.
لیوان ها هر یک روز در میان آبیاری شده و در شرایط دما و رطوبتی گاخانه های تحقیقاتی نگهداری شدند. پس از حدود 4 روز گلدانها به مرحله سبز شدن رسیدند. در ابتدای کار تمامی اکوتیپهای مورد آزمایش به خوبی سبز شدند و مشکلی نیز در مورد بوته میری مشاهده نشد . ولی باگذشت حدود یک هفته از زمان سبز شدگی ، در تمامی اکوتیپ ها کمابیش علائم بوته میری مشاهده شد. پس از حدود پانزده روز(مرحله دو برگ حقیقی) عوارض بوته میری به گونه بود که ادامه آزمایش غیر ممکن نمود.
منبع: http://articls.oxinads.com